Mens en Recht

Inleiding 13

1 Recht en regels 17
1.1 Waarom is er recht? 18
1.2 Vindplaatsen van het recht 19
1.2.1 Wet- en regelgeving 19
1.2.2 Jurisprudentie 21
1.2.3 Gewoonte 22
1.2.4 Verdrag 22
1.3 Aard van de regels 22
1.3.1 Dwingend en aanvullend recht 23
1.3.2 Rangorde in regelingen 23
1.3.3 Objectief en subjectief recht 25
1.4 Grondrechten 26
1.5 Recht en de praktijk van het sociaal werk 27
Samenvatting 28
Websites 29
Begrippenlijst 30
Opgaven 32

2 Indeling van het recht 35
2.1 Publiekrecht en privaatrecht 36
2.1.1 Publiekrecht 36
2.1.2 Privaatrecht 40
2.1.3 Publiekrecht en privaatrecht in de functionele rechtsgebieden 41
2.2 Materieel recht en formeel recht 42
2.3 Beginselen van het procesrecht 43
2.3.1 Geschillenbeslechting in twee instanties door onafhankelijke rechters 43
2.3.2 Absolute en relatieve competentie 44
2.3.3 Procederen met of zonder advocaat 45
2.3.4 Openbaarheid van de terechtzitting en de uitspraak 46
2.3.5 Toetsing door de rechter 46
2.3.6 Alternatieve geschillenbeslechting 46
2.4 Korte schets van het procesrecht 47
2.4.1 Bestuursprocesrecht 47
2.4.2 Strafprocesrecht 50
2.4.3 Burgerlijk procesrecht 50
2.5 Rechtshulp en rechtsbijstand 54
Samenvatting 55
Websites 56
Begrippenlijst 57
Opgaven 59

3 Verbintenissen 61
3.1 Ontstaan van een verbintenis 62
3.2 Overeenkomst 63
3.2.1 Overeenkomstenrecht en de bijzondere overeenkomsten 63
3.2.2 Totstandkoming van een overeenkomst 64
3.2.3 Partijen bij een overeenkomst 66
3.2.4 Inhoud van een overeenkomst 68
3.2.5 Geldigheid, nietigheid en vernietigbaarheid van een overeenkomst 69
3.2.6 Rechtsgevolgen van een overeenkomst 72
3.3 Niet-nakoming van de overeenkomst 72
3.3.1 Mogelijkheden van de schuldeiser bij niet-nakoming door de wederpartij 73
3.3.2 Niet-toerekenbare tekortkoming: overmacht 76
3.3.3 Speciale regels en de geschillencommissie 76
3.4 Onrechtmatige daad 77
3.4.1 Onrechtmatigheid 78
3.4.2 Toerekening 79
3.4.3 Schade als gevolg van het doen of nalaten 79
3.4.4 Rechtvaardigingsgrond 80
3.4.5 Schadevergoeding bij onrechtmatige daad 80
3.4.6 Aansprakelijkheid en risicoaansprakelijkheid 81
Samenvatting 83
Websites 84
Begrippenlijst 85
Opgaven 87

4 Kopen 89
4.1 Koopovereenkomst 90
4.2 Partijen bij een koopovereenkomst 91
4.3 Verplichtingen van de verkoper 92
4.3.1 De zaak 92
4.3.2 De levering 94
4.3.3 Het tijdstip van de levering 95
4.4 Verplichtingen van de koper 95
4.4.1 De hoogte van het bedrag 96
4.4.2 Het tijdstip van de betaling 97
4.5 Nakoming van de koopovereenkomst 98
4.5.1 Rechten van de koper bij niet-nakoming door de verkoper 98
4.5.2 Rechten van de verkoper bij niet-nakoming door de koper 102
4.6 Digitale inhoud 102
Samenvatting 103
Websites 104
Begrippenlijst 105
Opgaven 106

5 Huren 109
5.1 Huurovereenkomst 110
5.2 Partijen en hun verplichtingen 112
5.2.1 Algemene verplichtingen van de verhuurder 112
5.2.2 Algemene verplichtingen van de huurder 114
5.3 Nakoming van de huurovereenkomst 115
5.4 Huur van woonruimte 117
5.4.1 Woonruimte 118
5.4.2 Partijen bij de huur van woonruimte 118
5.4.3 Kosten voor de huur van woonruimte 120
5.5 Onderhoud en veranderingen aan de woning 122
5.5.1 Onderhoud van de woning 122
5.5.2 Veranderingen aan de woning 123
5.6 Einde van de huur van woonruimte 125
5.6.1 Beëindiging met wederzijds goedvinden 125
5.6.2 Opzegging van de huurovereenkomst 126
5.6.3 Ontbinding van de huurovereenkomst 128
5.6.4 Overlijden van de huurder 129
5.6.5 Gevolgen van beëindiging voor de medehuurder, medebewoner en onderhuurder 129
5.7 Overlast en woningontruiming 130
Samenvatting 132
Websites 133
Begrippenlijst 135
Opgaven 137

6 Schulden 139
6.1 Als schulden een probleem worden 140
6.2 Positie van de schuldeiser: incasso en beslaglegging 141
6.2.1 Incassoprocedure 141
6.2.2 Beslaglegging 146
6.3 Schuldhulpverlening 148
6.3.1 Gemeentelijke schuldhulpverlening 148
6.3.2 Verhelpen van de bestaande schuldensituatie 149
6.3.3 Voorkomen van een nieuwe schuldensituatie 153
6.4 Wet schuldsanering natuurlijke personen 155
6.4.1 Procedure van de wettelijke schuldsanering 155
6.4.2 Gevolgen van de wettelijke schuldsanering voor de schuldenaar en schuldeisers 157
6.4.3 Tussentijdse beëindiging of wijziging van de wettelijke schuldsanering 158
6.4.4 Bewindvoerder en andere betrokkenen bij de wettelijke schuldsanering 158
Samenvatting 159
Websites 159
Begrippenlijst 160
Opgaven 162

7 Samenlevingsvormen en scheiding 165
7.1 Personen- en familierecht algemeen 166
7.2 Algemene begrippen 167
7.2.1 Persoonlijkheid 167
7.2.2 Bloedverwantschap en aanverwantschap 168
7.2.3 Naamrecht 170
7.2.4 Geslachtsaanduiding in de geboorteakte 172
7.2.5 Woonplaats 172
7.2.6 Ambtenaar van de burgerlijke stand 173
7.3 Samenlevingsvormen 173
7.3.1 Huwelijk 173
7.3.2 Geregistreerd partnerschap 177
7.3.3 Samenwonen 178
7.4 Scheiding 179
7.4.1 Echtscheiding 181
7.4.2 Beëindiging van het geregistreerd partnerschap 185
7.4.3 Beëindiging van het samenwonen 186
7.5 Partneralimentatie 186
7.5.1 Hoogte van de alimentatie 188
7.5.2 Verandering van de alimentatieverplichting 189
7.5.3 Duur van de alimentatie 189
7.6 Kinderalimentatie 190
7.7 Kinderen en scheiding 191
7.7.1 Gezag van ouders over de kinderen 191
7.7.2 Zorg, omgang, informatie en consultatie 193
7.7.3 Belangenbehartiging van een kind bij de scheiding 195
7.8 Scheidings- en omgangsmediation 196
Samenvatting 200
Websites 201
Begrippenlijst 202
Opgaven 204

8 Ouderschap en gezag 207
8.1 Juridisch ouderschap 208
8.1.1 Betekenis en rechtsgevolgen van juridisch ouderschap 208
8.1.2 Ontstaan van juridisch ouderschap 209
8.1.3 Juridisch ouderschap van twee mannen 215
8.1.4 Ouderschap door adoptie 216
8.2 Ouderlijk gezag en voogdij 219
8.2.1 Ouderlijk gezag 219
8.2.2 Voogdij 223
8.2.3 Wettelijke vertegenwoordiging van minderjarigen 225
8.3 Pleegouderschap 228
8.3.1 Toegang tot pleegzorg 228
8.3.2 Pleegouders 228
8.3.3 Rechten en bevoegdheden van pleegouders 229
Samenvatting 232
Websites 233
Begrippenlijst 234
Opgaven 236

9 Jeugdhulp 239
9.1 Jeugdhulp in Nederland 241
9.2 Wettelijke regelingen 242
9.2.1 Verdragsbepalingen 243
9.2.2 Jeugdwet 244
9.2.3 Kwaliteitseisen in de Jeugdwet 249
9.2.4 Burgerlijk Wetboek: kinderbeschermingsmaatregelen 249
9.2.5 Enkele andere beschermende maatregelen voor jeugdigen 250
9.3 Samenwerking binnen de jeugdhulp 252
9.4 Kinderbeschermingsmaatregelen 256
9.4.1 Drangtoepassing 257
9.4.2 Ondertoezichtstelling (ots) 258
9.4.3 Uithuisplaatsing van jeugdigen 261
9.4.4 Uithuisplaatsing met een machtiging gesloten jeugdzorg 263
9.4.5 Gezagsbeëindigende maatregel 265
9.4.6 Voorlopige justitiële kinderbeschermingsmaatregelen 266
9.5 Rechtsbescherming van ouders en jeugdigen 268
9.5.1 Bezwaarschriftprocedure 268
9.5.2 Klachtrechtprocedure 269
9.5.3 Civiele procedure in het personen- en familierecht 270
9.5.4 SKJ-Professioneel Toezicht 270
9.5.5 Algemene geschillenregeling 271
Samenvatting 272
Websites 273
Begrippenlijst 274
Opgaven 276

10 Gezondheid 279
10.1 Uitgangspunten in het gezondheidsrecht 281
10.1.1 Grondrechten en recht op zelfbeschikking 281
10.1.2 Zorgplicht van de overheid 284
10.1.3 Rechtspositie van patiënten 287
10.1.4 Rechtsbescherming 289
10.2 Patiëntenrechten in de WGBO 290
10.2.1 Recht op informatie 290
10.2.2 Toestemmingsvereiste 291
10.2.3 Inzagerecht 292
10.2.4 Beroepsgeheim 293
10.2.5 Recht op een second opinion 294
10.3 Vertegenwoordiging 294
10.3.1 Vertegenwoordiging van een wilsonbekwame patiënt 295
10.3.2 Vertegenwoordiging van een minderjarige tot 18 jaar 297
10.4 Dwang in de zorg 298
10.4.1 Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) 299
10.4.2 Wet zorg en dwang (Wzd) 304
10.4.3 Wet forensische zorg (Wfz) 307
10.4.4 Rechten en beperkingen bij gedwongen opname en/of zorg 308
10.5 Rechtsbescherming voor de betrokkenen 310
10.5.1 Kwaliteit en klachten in de gezondheidszorg 310
10.5.2 Onafhankelijke geschillenregeling in de Wkkgz 312
10.5.3 Tuchtrecht op grond van de Wet BIG 312
10.5.4 Taak van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd 314
10.5.5 Schadevergoeding via de burgerlijke rechter 314
10.5.6 Aangifte van een strafbaar feit 315
Samenvatting 316
Websites 318
Begrippenlijst 319
Opgaven 322

11 Werken 325
11.1 Kader van de arbeidsovereenkomst 326
11.2 Arbeidsovereenkomst 327
11.2.1 Drie kenmerken van de arbeidsovereenkomst 328
11.2.2 Totstandkoming van de arbeidsovereenkomst 328
11.2.3 Inhoud van de arbeidsovereenkomst 329
11.2.4 Duur van de arbeidsovereenkomst 330
11.2.5 Proeftijd 331
11.2.6 Uitzendovereenkomst 332
11.3 Verplichtingen en rechten van de werknemer 333
11.3.1 Verplichtingen van de werknemer 333
11.3.2 Rechten van de werknemer 334
11.3.3 Positie van minderjarige werknemers 338
11.4 Verplichtingen van de werkgever 338
11.4.1 Zorg voor veilige arbeidsomstandigheden 339
11.4.2 Re-integratie van arbeidsongeschikte werknemers 340
11.4.3 Aansprakelijkheid voor werknemers 341
11.5 Einde van de arbeidsovereenkomst 342
11.5.1 Beëindiging met wederzijdse instemming 342
11.5.2 Einde van rechtswege 342
11.5.3 Eenzijdige opzegging 343
11.5.4 Ontbinding van de arbeidsovereenkomst 347
11.5.5 Overzicht wijzen van beëindiging van de arbeidsovereenkomst 349
11.6 Medezeggenschap 349
Samenvatting 351
Websites 352
Begrippenlijst 353
Opgaven 355

12 Sociale zekerheid bij ziekte en arbeidsongeschiktheid 357
12.1 Socialezekerheidsstelsel 358
12.1.1 Plaats en functies van het socialezekerheidsrecht 360
12.1.2 Sociale verzekeringen en sociale voorzieningen 361
12.1.3 Toekenning van uitkering, verplichtingen en sancties 366
12.2 Ziekte en arbeidsongeschiktheid 371
12.2.1 Doorbetaling loon bij ziekte op grond van het BW 372
12.2.2 Recht op een uitkering op grond van de Ziektewet (ZW) 372
12.2.3 Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (Wet WIA) 374
12.2.4 Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong) 380
12.2.5 WAZO: combineren van arbeid en zorg 384
12.3 Medische en verzorgingskosten 386
12.3.1 Het (medische) zorg- en dienstverleningsstelsel 386
12.3.2 Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 387
12.3.3 Zorgverzekeringswet (Zvw) 391
12.3.4 Wet langdurige zorg (Wlz) 394
Samenvatting 398
Websites 400
Begrippenlijst 401
Opgaven 403

13 Sociale zekerheid bij werkloosheid, werk en ouderdom 407
13.1 Werkloosheid 408
13.1.1 Werkloosheidswet 408
13.1.2 IOW, IOAW en IOAZ 413
13.1.3 Toeslagenwet 415
13.2 Participatiewet 415
13.2.1 Doel van de Participatiewet 416
13.2.2 Vaststellen van het recht op een Participatiewetuitkering 418
13.2.3 Hoogte en duur bijstandsuitkering 423
13.2.4 Kostendelende medebewoners 424
13.2.5 Aanvullende inkomensondersteuning 425
13.2.6 Terugvordering en verhaal van te veel betaalde bijstand 427
13.3 Re-integratie en arbeidsactivering 428
13.3.1 Taak van de uitvoeringsorganen bij re-integratie 428
13.3.2 Re-integratie van mensen met een arbeidsbeperking door het UWV 430
13.3.3 Re-integratie van werklozen door het UWV 431
13.3.4 Re-integratie door gemeenten 431
13.4 Ouderdom 434
Samenvatting 436
Websites 437
Begrippenlijst 438
Opgaven 441

14 Strafrecht 445
14.1 Strafbaarheid 447
14.1.1 Bescherming betrokkenen binnen het strafrecht 448
14.1.2 Strafbepalingen 448
14.1.3 Strafbaar feit 450
14.1.4 Strafuitsluitingsgronden 450
14.1.5 Strafbare poging en strafbare voorbereiding 453
14.1.6 Verschillende daders bij een strafbaar feit 454
14.2 Personen in het strafproces 456
14.2.1 Opsporingsambtenaren 456
14.2.2 Openbaar Ministerie 456
14.2.3 Rechter-commissaris 457
14.2.4 Strafrechter 457
14.2.5 Verdachte 458
14.2.6 Raadsman 459
14.2.7 Slachtoffer 460
14.2.8 Reclasseringsmedewerker 461
14.3 Positie van de verdachte in het strafproces 462
14.3.1 Vrijheidsbenemende dwangmiddelen 463
14.3.2 Dwangmiddelen tegen de persoon van de verdachte 467
14.3.3 Herstelrecht in het strafproces 468
14.4 Onderzoek ter terechtzitting 469
14.4.1 Dagvaarding 469
14.4.2 Onderzoek 470
14.4.3 Rechterlijke uitspraak 471
14.5 Bijzondere regels in het jeugdstrafrecht 473
14.6 Straffen en maatregelen 475
14.6.1 OM-afdoening 475
14.6.2 Straffen en maatregelen voor volwassenen 476
14.6.3 Straffen en maatregelen voor adolescenten 482
14.6.4 Jeugdstraffen en -maatregelen 482
Samenvatting 487
Websites 489
Begrippenlijst 490
Opgaven 494

15 Vreemdelingen 497
15.1 Nederlanderschap 498
15.1.1 Verkrijgen van het Nederlanderschap 499
15.1.2 Dubbele nationaliteit 500
15.2 Toegang en rechtmatig verblijf van vreemdelingen 501
15.2.1 Juridisch kader voor toegang en verblijf en uitvoerende instanties 501
15.2.2 Toegang tot Nederland 503
15.2.3 Kort verblijf 503
15.2.4 Lang verblijf 504
15.3 Verblijfsvergunning 505
15.3.1 Verblijfsvergunning Regulier 506
15.3.2 Verblijfsvergunning Asiel 509
15.4 Uitgeprocedeerd en dan? 513
15.4.1 Rechtspositie illegalen 513
15.4.2 Uitzetting 514
15.5 Inburgering 515
Samenvatting 515
Websites 516
Begrippenlijst 517
Opgaven 519

16 Hulp- en dienstverlening 521
16.1 Organisatie van hulp- en dienstverlening 522
16.2 Bekwaamheid en professionaliteit 523
16.3 Relatie van de professional met de cliënt 525
16.3.1 Recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer 525
16.3.2 Recht op onaantastbaarheid van het menselijk lichaam 527
16.4 Werken in een instelling of organisatie 528
16.4.1 Taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden 528
16.4.2 Protocollen 528
16.4.3 Beleid 529
16.5 Spanningsveld tussen regelgeving en praktijk 530
16.6 Aansprakelijkheid voor het eigen handelen 531
Samenvatting 533
Websites 533
Begrippenlijst 534
Opgaven 535

Antwoorden tussenvragen 537
Antwoorden opgaven 550
Afkortingenlijst 572
Register 577