Verbintenissenrecht algemeen

Voorwoord / V
Verkort aangehaalde literatuur / XXI

1. DE VERBINTENIS IN HET ALGEMEEN / 1

1.1 Inleiding / 1
1. Verbintenissenrecht en goederenrecht / 1
2. De codificatie van het verbintenissenrecht / 2
3. Het verbintenissenrecht in de Nederlandse codificatie / 3
3a. Invloed Europese Unie / 3
3b. Invloed EVRM / 5
3c. Internationale studies en een voorstel voor een Europees kooprecht / 5
4. Inhoud van dit boek / 6

1.2 Het begrip verbintenis / 7
5. Wat is een verbintenis? / 7
6. De verbintenis in het spraakgebruik / 7
7. Een vermogensrechtelijke prestatie / 8
8. Op geld waardeerbaar? / 8
9. Rechtens afdwingbaar / 9
10. Verbintenissen en andere rechtsplichten / 9
11. Rechtsplichten van partijen die niet verbintenissen zijn / 10

1.3 Natuurlijke verbintenissen / 11
12. Niet-afdwingbare verbintenissen / 11
13. Soorten natuurlijke verbintenissen / 11
14. Zijn natuurlijke verbintenissen wel verbintenissen? / 12
15. Natuurlijke verbintenissen nader beschouwd / 14
16. Natuurlijke verbintenis en schenking / 16
17. Vervallen / 16
18. De natuurlijke verbintenis en de fiscus / 16
19. Natuurlijke verbintenis en nietigheid / 17
20. Rechtsgevolgen van natuurlijke verbintenissen / 17
21. Versterking van de natuurlijke verbintenis / 18
22. Omzetting van een natuurlijke verbintenis / 18

1.4 Bronnen van verbintenis / 19
23. De wet als enige bron van verbintenissen / 19
24. Toch een open systeem van verbintenissen / 20
25. Verbintenissen die uit de wet voortvloeien / 20

1.5 De inhoud van de verbintenis / 22
26. Uitleg en inhoud van de verbintenis / 22
27. De zogenaamde ‘normatieve uitleg van rechtshandelingen’ / 24
28. Redelijkheid en billijkheid als grondnorm / 25
29. Aanvulling van de verbintenis / 26
30. Beperkende of derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid / 28
31. De geschiedenis van art. 6:2 lid 2 en van art. 6:248 lid 2 / 28
32. Verschil met de aanvullende werking van redelijkheid en billijkheid / 29
33. Toepassingen van de beperkende werking van redelijkheid en billijkheid / 30

1.6 Verbintenissen met meer dan twee partijen / 31
34. Pluraliteit / 31

1.6.1 Pluraliteit van schuldenaren / 32
35. Gedeeltelijke aansprakelijkheid of aansprakelijkheid voor het geheel? / 32
36. Deelbare en ondeelbare schulden / 32
37. Dezelfde schuld / 33
38. Hoofdelijke aansprakelijkheid / 33
39. Bronnen van hoofdelijkheid / 34
40. Gedeeltelijke aansprakelijkheid is uitzondering / 34
41. Wettelijke uitbreiding van hoofdelijke aansprakelijkheid / 34
42. Hoofdelijkheid na overgang van de schuld / 35
43. Gevolgen van hoofdelijke aansprakelijkheid / 36
44. De verhouding tot de schuldeiser / 36
45. De onderlinge verhouding van hoofdelijke schuldenaren / 37
46. Onderling regres bij meer hoofdelijke schuldenaren / 38
47. Verweermiddelen tegen bijdrageplicht / 39
48. Subrogatie / 40
49. Verhaal bij insolventie / 41

1.6.2 Pluraliteit van schuldeisers / 41
50. Uitgangspunt / 41
51. Gemeenschap tussen schuldeisers / 42
52. Bescherming schuldenaar / 43
53. Het vorderingsrecht valt in een gemeenschap; gevolgen / 43
54. Vordering valt niet in gemeenschap / 43

1.7 Onderscheiding van verbintenissen naar de inhoud / 44
55. Geven, doen of niet doen / 44
56. Inspanningsverbintenissen en resultaatsverbintenissen / 45
57. Garantieverbintenissen / 46
58. Alternatieve verbintenissen / 47
59. Facultatieve verbintenissen / 48
60. Generieke en specifieke verbintenissen / 50
61. Beperkt belang / 51

1.8 Tijdsbepaling en voorwaarde / 51
62. Inleiding / 51
63. De verbintenis onder tijdsbepaling / 52
64. De voorwaardelijke verbintenis / 52
65. Bij overeenkomst bedongen / 53
66. Onzekere toekomstige gebeurtenis / 54
67. De noodzakelijke en de onmogelijke voorwaarde / 54
68. Beïnvloeding van de vervulling van de voorwaarde / 55
69. Opschortende of ontbindende voorwaarde / 55
70. Ongeoorloofde voorwaarde / 57
71. Potestatieve voorwaarde / 58
72. Onzuivere potestatieve voorwaarde / 58
73. Stilzwijgend bedongen voorwaarde / 59

2. NAKOMING EN RECHTSVORDERINGEN / 61

2.1 Nakoming / 61
74. Nakoming, betaling, voldoening / 61
75. Gevolg van nakoming: tenietgaan van de verbintenis / 62
76. Wettelijke regeling van de nakoming / 62
77. Is nakoming een rechtshandeling? / 62
78. Vervallen / 64
79. Regelend recht / 64
80. Algemene uitgangspunten / 64
81. Nakoming van verbintenissen om te geven / 66
82. Toerekening van de prestatie op een bepaalde schuld / 67
83. Nakoming door middel van waardepapier / 68
84. Kosten van de nakoming en bewijs van kwijting / 69
85. Opvolgende kwitanties / 70
86. Wettelijke verplichtingen tot het stellen van zekerheid / 70
87. Voldoening van de schuld aan de schuldeiser / 71
88. Nakoming door voldoening aan een onbekwame schuldeiser / 71
89. Voldoening van de schuld aan een ander dan de schuldeiser / 72
90. De onbevoegde schuldeiser / 73
91. Bijzondere bescherming van de schuldenaar / 74
92. Vereiste voor bescherming / 74
93. Gelijke bescherming voor de derde die nakomt / 76
94. Twijfel aan wie te betalen / 77
94a. Nakoming van geldschulden / 77

2.2 Veroordeling tot nakoming en executie / 78
95. Vordering tot nakoming / 78
96. Vervallen / 79
97. Reële executie / 79
98. Indirecte reële executie / 81

2.3 Geldschulden / 82
99. Wettelijke regeling / 82
100. Geld als ruilmiddel (chartaal geld) / 82
101. Giraal geld / 83
102. Geld als rekeneenheid / 83
103. Nominaliteitsbeginsel / 83
104. Uitzonderingen op het nominaliteitsbeginsel / 85
105. Betaling in chartaal of giraal geld / 85
106. Uitsluiting van girale betaling / 87
107. Plaats van betaling / 87
108. Schadevergoeding bij verzuim / 88
109. Wettelijke rente / 89
109a. Wettelijke rente bij handelsovereenkomsten / 91
110. Buitenlands geld (nakoming) / 92
111. Buitenlands geld (koersschade bij verzuim) / 92
111a. Betaling door incasso / 93

2.4 Verrekening / 93
112. Begrip verrekening / 93
113. Wettelijke regeling / 94
114. Maatschappelijke betekenis van de verrekening / 95
115. Verrekening alleen door verklaring / 95
116. De verklaring / 96
117. Vereisten voor de bevoegdheid tot verrekening / 97
118. Terugwerkende kracht van de verrekeningsverklaring / 98
119. Ontnemen van werking aan de verrekeningsverklaring / 99
120. Verschillende plaatsen van betaling / 100
121. Verrekening na verjaring en verleend uitstel / 100
122. Verrekening en overgang van het vorderingsrecht / 101
123. Verrekening na beslag of de vestiging van een beperkt recht / 102
124. Verrekening en borgtocht / 103
125. Verrekening van rechtswege bij rekening-courant / 103
126. Bijzondere bepalingen omtrent verrekening in rekening-courant / 104
127. Kwitantie / 105

3. NIET-NAKOMING / 107

3.1 Inleiding / 107
128. Overzicht van de mogelijkheden van de schuldeiser in geval van niet-nakoming / 107
129. Wettelijke regelingen / 108
130. Soms is de niet-nakoming toe te rekenen aan de schuldeiser / 108

3.2 Terminologie / 109
131. Verzuim, niet-nakomen en tekortkoming / 109
132. Wanprestatie en overmacht / 111

3.3 Onmogelijkheid van de prestatie / 112
133. Algemeen / 112
134. Wanprestatie of overmacht / 112
135. Blijvende onmogelijkheid / 112
136. Tijdelijke onmogelijkheid / 116

3.4 Opschorting / 117

3.4.1 Algemeen / 117
137. Algemene regeling / 117
138. Bijzondere regelingen / 117
139. Retentierecht en de algemene regeling van de opschortingsbevoegdheid / 119
140. Rechtsgrond / 119
141. Functies van opschorting / 120
142. Contractuele uitbreiding en beperking van opschorting / 121
143. Plan van behandeling: algemene regeling en exceptio non adimpleti contractus / 122

3.4.2 Vereisten / 122
144. Opeisbare vordering / 122
145. Tot voldoening van zijn vordering plaatsvindt / 123
146. Connexiteit. Algemeen / 123
147. Connexiteit. Voldoende samenhang / 124
148. Connexiteit. Tegenover elkaar staande verplichtingen / 126
149. Connexiteit bij leverantiecontracten / 127
150. Proportionaliteit: gedeeltelijk of verkeerd presteren / 127
151. Uitbreidingen / 130
152. Beperkingen / 133
153. Verhouding algemene regeling – exceptio non adimpleti contractus / 134

3.4.3 Een beroep op een opschortingsrecht / 135
154. Redelijkheid en billijkheid / 135
155. Nakoming, schadevergoeding, ontbinding en schuldeisersverzuim / 137
156. Opschorting op onjuiste gronden / 138

3.5 Schuldeisersverzuim / 139

3.5.1 Algemeen / 139
157. Wat is schuldeisersverzuim / 139
158. Gevallen, waarin schuldeisersverzuim vaak zal voorkomen / 141
159. Schuldeisersovermacht / 141
160. Schuldeisersverzuim is geen wanprestatie / 142

3.5.2 Gevolgen voor schuldeiser en schuldenaar / 143
161. Schuldeisersverzuim en schuldenaarsverzuim sluiten elkaar uit / 143
162. Nakoming, schadevergoeding, ontbinding en opschorting / 144
163. De andere verbintenis / 146
164. De positie van de schuldenaar wordt versterkt / 146
165. Bewaring / 150
166. Bevrijding van de verbintenis / 151

3.5.3 Gevolgen voor ‘derden’ / 152
167. Hoofdelijke verbondenheid / 152
168. Meerdere schuldeisers / 152
169. Aanbod door een derde / 152

3.5.4 Einde van het schuldeisersverzuim / 153
170. In welke gevallen eindigt het schuldeisersverzuim? / 153

3.6 Schadevergoeding / 154

3.6.1 Wanprestatie en overmacht / 154
171. Algemeen / 154
172. Samenhang tussen overmacht en onmogelijkheid / 155
173. Toerekening krachtens schuld, wet, rechtshandeling, de in het verkeer geldende opvattingen of andere factoren / 155
174. Hulppersonen / 157
175. Hulppersoon al dan niet tevens ondergeschikte / 159
176. Hulpzaken / 160
177. Verkeersopvattingen / 162
178. Overige categorieën / 163
179. Garanderen en vrijtekenen / 164
180. Garanderen – Algemeen / 165
181. Garanderen – Uitleg / 167
182. Garanderen – Gevolgen / 169
183. Vrijtekenen – Algemeen / 169
184. Vrijtekenen – Geldigheid / 171
185. Vrijtekenen – Uitleg / 172
186. Vrijtekenen – Redelijkheid en billijkheid / 173

3.6.2 Is wel of niet een ingebrekestelling vereist? / 174
187. Vertragingsschade, gevolgschade, vervangingsschade / 174
188. Verzuim of blijvende onmogelijkheid / 176

3.6.3 De verzuimregeling / 178
189. Wanneer is er sprake van verzuim? / 178
190. Gevolgen van verzuim / 179
191. Verzuim na een ingebrekestelling met aanmaning / 179
192. De inhoud van de ingebrekestelling met aanmaning / 181
193. Verzuim na een ingebrekestelling zonder aanmaning / 182
194. Verzuim zonder ingebrekestelling. De in de wet genoemde gevallen / 183
195. Verzuim zonder ingebrekestelling. Niet in de wet genoemde gevallen / 187
196. Verspringen van het risico / 188
197. Vertragingsschade / 189
198. Vergoeding van vervangingsschade na omzetting van de verbintenis / 189
199. Zuivering van het verzuim / 191
200. Einde van het verzuim / 192

3.6.4 De prestatie is blijvend onmogelijk / 193
201. Algemeen / 193
202. Van rechtswege vervangingsschade / 193

3.6.5 Gevolgschade / 194
203. Meteen opeisbaar / 194

3.6.6 Stellen en bewijzen / 194
204. Algemeen / 194
205. De schuldenaar moet overmacht aantonen / 196

3.6.7 Soms schadevergoeding bij overmacht / 197
206. Drie vereisten / 197
207. Voldoening door cessie / 198

3.6.8 Factoren buiten afd. 6.1.9 / 198
208. Algemene regeling inzake de verplichting tot schadevergoeding / 198
209. Samenloop met andere leerstukken / 199

3.7 Enkele andere gevolgen van niet-nakoming / 200

3.7.1 Twee wettelijke gevallen van rechtsverwerking / 200
210. Algemeen / 200
211. Termijnstelling door de schuldenaar / 201
212. Termijnstelling bij betwisting van ondeugdelijkheid van de prestatie / 202
213. De klachtplicht: de schuldeiser moet tijdig protesteren / 203

3.7.2 Andere gevolgen van niet-nakoming / 206
214. Verkoop van een zaak waarvan bewaring bezwaarlijk is / 206
215. Soms executie of verrekening bij overmacht / 207

3.8 Boetebeding / 207
216. Algemeen / 207
217. Accessoir met uitzonderingen / 209
218. Uitleg / 210
219. Matiging / 211
220. Aanvulling / 214

3.9 Mogelijkheden vóór opeisbaarheid / 214
221. Drie gevallen / 214
222. Gevolgen / 216
223. Bijzondere bepalingen bij koop en faillissement / 217

3.10 Ontbinding / 218

3.10.1 In welke gevallen ontbinding mogelijk is / 218
224. Wederkerige overeenkomst / 218
225. Uitbreiding en beperking / 219
226. Grondslag / 220
227. Geen ontbinding bij schuldeisersverzuim / 221
228. Verjaring / 222

3.10.2 Verzuim dan wel blijvende of tijdelijke onmogelijkheid / 222
229. Algemeen / 222
230. Verzuim / 223
231. Fatale termijn / 224
232. Blijvende en tijdelijke onmogelijkheid / 224
233. Leidt gevolgschade tot ontbindingsbevoegdheid? / 225

3.10.3 Twee manieren van ontbinding / 225
234. Schriftelijke of langs elektronische weg uitgebrachte verklaring / 225
235. Declaratoire uitspraak van de rechter / 227
236. Constitutieve uitspraak van de rechter / 227
237. Een andere ontbinding dan aanvankelijk beoogd? / 228

3.10.4 Gevolgen / 229
238. Bevrijding van de daardoor getroffen verbintenissen / 229
239. Verbintenissen tot ongedaanmaking / 229
240. Geen terugwerkende kracht / 230
241. Recht van reclame / 232
242. Tijdstip van ontbinding / 233
243. Niet-nakoming van ongedaanmakingsverbintenissen / 234
244. Toevallige onmogelijkheid van teruggave / 235
245. De ontvanger heeft een zorgplicht / 235
246. De aard van de prestatie sluit ongedaanmaking uit / 237
247. De ontvanger is te kwader trouw / 238
248. Afgifte van vruchten en vergoeding van kosten en schade / 238
249. Handelingsonbekwame ontvanger / 239
250. Schadevergoeding / 240
251. Wijziging waardeverhouding / 240

3.10.5 Gedeeltelijke ontbinding / 241
252. Algemeen / 241
253. Keuzevrijheid schuldeiser? / 243
254. Evenredige vermindering / 244

3.10.6 De ontbinding moet gerechtvaardigd zijn / 244
255. Algemeen / 244
256. Bewijslast / 247

3.10.7 Ontbinding en de mogelijkheid tot zuivering / 248
257. Zuivering vóór ontbinding / 248
258. Zuivering en de vordering tot ontbinding / 248
259. Zuivering en ontbinding door een schriftelijke verklaring / 249

3.10.8 Actieve houding vereist voor de bevrijding van de eigen verplichting / 250
260. Ontbinding moet gevorderd worden / 250
261. Eventueel schadevergoeding plus verrekening en opschorting / 250

3.10.9 Meerpartijenovereenkomst / 251
262. Algemeen / 251
263. Ontbinding / 252
264. Opschorting / 253

4. OVERGANG VAN VORDERINGEN EN SCHULDEN / 255
264a. Inleiding / 255

4.1 Overgang van vorderingen / 256
265. Overgang van vorderingen / 256
266. Wat overgaat op de nieuwe schuldeiser / 257
267. Bevoegdheden die niet nevenrechten zijn / 258
268. Samenwerking van de vorige en de nieuwe schuldeiser / 259
269. Gevolgen van overgang voor de schuldenaar / 259
270. Overdracht van order- en toondervorderingen / 260
271. Vernietiging of ontbinding door de schuldenaar / 260
272. Overgang bij wijze van subrogatie / 261
273. De in art. 6:150 geregelde gevallen / 262
274. Gevolgen van subrogatie ex art. 6:150 / 263
275. Benadeling van de gesubrogeerde / 264

4.2 Schuld- en contractsoverneming / 265
276. Schuldoverneming / 265
277. Toestemming bij voorbaat / 267
278. Nevenrechten / 267
279. Abstracte rechtshandeling. Ongeldigheid en ontbinding van de rechtsverhouding tussen de oude en de nieuwe schuldenaar / 268
280. Contractsoverneming / 268
281. Wat overgaat / 269
281a. Verandering van hoedanigheid / 270
282. Toepasselijke wetsbepalingen / 270

5. HET EINDE VAN DE VERBINTENIS; VERJARING / 273

5.1 Algemeen / 273
283. Wijzen van tenietgaan van een verbintenis / 273

5.2 Afstand / 274
284. Afstand / 274
285. Afstand is een overeenkomst / 275
286. Afstand en schenking / 276
287. Totstandkoming van de afstand / 276
288. Afstand en schuldvernieuwing / 277

5.3 Rechtsverwerking / 278
289. Betekenis van rechtsverwerking in de praktijk / 278
290. Rechtsverwerking en afstand van recht / 279
291. Rechtsverwerking en stilzwijgende afstand van recht / 280
292. Verschil in rechtsgevolg? / 281
293–295.(Vervallen.) / 282

5.4 Vermenging / 282
296. Algemeen / 282
297. Hetzelfde vermogen / 282
298. Uitzonderingen / 283
299. Rechtsgevolg van vermenging jegens derden / 283

5.5 Verjaring en verval / 284
300. Vorderingsrecht en tijdsverloop / 284
301. Werking van verjaring en verval / 284
302. Wettelijke regeling van verjaring en verval; invloed EVRM en EU-recht / 285
303. Verjaringstermijn of vervaltermijn? / 287
304. Ratio / 289
305. Verjaringsvragen / 290
306. Overzicht van de verjaringstermijnen / 291
307. (1) Tot nakoming van een verbintenis uit overeenkomst tot een geven of doen (art. 3:307) / 292
308. (2) Tot nakoming van verbintenissen tot periodieke betaling (art. 3:308) / 293
309. (3) Uit onverschuldigde betaling (art. 3:309) / 293
310. (4) Tot vergoeding van schade of tot betaling van een bedongen boete (art. 3:310) / 294
311. Milieuschade; gevaarlijke stoffen; bodembeweging / 295
312. Slachtoffers van misdrijven / 295
313. Schade door letsel of overlijden / 296
314. (5) Overige rechten bij tekortkoming in de nakoming (art. 3:311) / 297
315. De coördinatiebepaling van art. 3:312 / 298
316. (6) Tot opeising van een cultuurgoed (art. 3:310a-3:310c) / 299
317. (7) Verspreide termijnen / 300
318. (8) De algemene termijn van twintig jaar / 302
319. (9) Aanvangsbepalingen; revindicatie e.a. / 302
320. Aanvang, lengte en einde van verjaringstermijnen / 304
321. Dubbele verjaringstermijnen. Redelijkheid en billijkheid / 305
322. Stuiting van de verjaring / 310
323. Gevolg van stuiting / 314
324. Verlenging van de verjaring / 314
325. Contractuele verjaringstermijnen / 315
326. Afstand van verjaring / 316
327. Verjaring van vorderingen waarvoor persoonlijke of zakelijke zekerheid is gegeven / 317
328. Verjaring van de executie van uitspraken / 318
329. Analogische toepassing buiten het vermogensrecht / 320

Jurisprudentieregister / 321
Wetsartikelenregister / 339
Trefwoordenregister / 347