Eigendomsgrondrecht en belastingen

Voorwoord / V
Lijst van afkortingen / XIII

HOOFDSTUK 1
Inleiding / 1
1.1 Over het onderwerp / 1
1.2 Onderzoeksvraag / 2
1.3 Onderzoeksmethode / 3
1.4 Afbakening / 4
1.5 Opbouw / 5

DEEL IA: TOETSING AAN HET EIGENDOMSGRONDRECHT IN BELASTINGZAKEN DOOR HET EHRM
HOOFDSTUK 2
De totstandkoming van artikel 1 Eerste Protocol / 9
2.1 Inleiding / 9
2.2 Relevante politieke ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog / 10
2.3 De ontwikkeling van artikel 1 Eerste Protocol / 12
2.4 Conclusie / 17

HOOFDSTUK 3
Het toetsingskader van het EHRM / 19
3.1 Overzicht van het toetsingskader van het EHRM / 19
3.2 Analyse van het toetsingskader (1): Het eigendomsbegrip van artikel 1 Eerste Protocol / 19
3.3 Analyse van het toetsingskader (2): Inmenging in het eigendomsrecht / 21
3.4 Analyse van het toetsingskader (3): Rechtvaardiging van een inbreuk op het eigendomsrecht / 22
3.4.1 De margin of appreciation / 22
3.4.2 De belangrijkste voorwaarde: lawfulness / 23
3.4.3 De tweede cumulatieve voorwaarde: een legitieme doelstelling in het algemeen belang / 25
3.4.4 De derde cumulatieve voorwaarde: een fair balance / 26
3.5 Conclusie / 29

HOOFDSTUK 4
Toegang tot artikel 1 Eerste Protocol in belastingzaken; fiscale aantasting van eigendom en frustratie van fiscale legitimate expectations / 31
4.1 Inleiding / 31
4.2 Is belastingheffing per definitie een aantasting van eigendom? / 32
4.3 Geschillen over belastingverminderende aanspraken; legitimate expectations / 35
4.3.1 Inleiding / 35
4.3.2 Twee typen legitimate expectations / 37
4.3.3 Bronnen van legitimate expectations in belastingzaken / 40
4.3.3.1 Inleiding / 40
4.3.3.2 Aanspraak op teruggaaf van input-BTW / 40
4.3.3.3 Verjaring van de bevoegdheid belastingschulden te formaliseren / 41
4.3.3.4 Rechtspraak / 41
4.3.3.5 EU-recht / 43
4.4 Conclusie / 44

HOOFDSTUK 5
De eis van een wettelijke grondslag (lawfulness) in het belastingrecht / 47
5.1 Inleiding / 47
5.2 Kwaliteit van belastingwetgeving / 48
5.3 Kwaliteit van belastingrechtspraak / 53
5.4 Handelen van de belastingautoriteiten / 59
5.5 Het vereiste van procedurele garanties / 62
5.6 Conclusie / 65

HOOFDSTUK 6
Het vereiste van een legitieme doelstelling in het algemeen belang (legitimate aim) in belastingzaken
6.1 Inleiding / 67
6.2 Geaccepteerde doelstellingen in het algemeen belang / 67
6.3 Is belastingwetgeving altijd in het algemeen belang? / 69
6.4 Conclusie / 73

HOOFDSTUK 7
De proportionaliteitstoets (fair balance) in belastingzaken / 75
7.1 Inleiding / 75
7.2 De fair balance toets in belastingzaken / 75
7.3 Hoe ruim is de margin of appreciation in belastingzaken? / 80
7.4 Toetsing op individueel of op regelniveau? / 81
7.5 Conclusie / 84

DEEL IB: TOETSING AAN HET EIGENDOMSGRONDRECHT IN BELASTINGZAKEN DOOR HET HVJ EU
HOOFDSTUK 8
De bescherming van eigendom in de rechtsorde van de Europese Unie / 87
8.1 Inleiding / 87
8.2 De bescherming van grondrechten in de Europese Unie / 88
8.3 Het eigendomsrecht als algemeen beginsel van EU-recht / 90
8.4 Het eigendomsrecht in het EU-Handvest van de Grondrechten / 91
8.5 Het toepassingsbereik van het Handvest / 94
8.6 Relevantie van artikel 17 van het Handvest voor belastingzaken / 98
8.7 Conclusie / 100

DEEL II: DE BELANGRIJKSTE FRICTIES TUSSEN HET EIGENDOMSGRONDRECHT EN DE
HEFFING EN INVORDERING VAN BELASTING
HOOFDSTUK 9
Excessieve belastingen en boeten / 105
9.1 Inleiding / 105
9.2 Twee vroege beslissingen van de Commissie voor de Rechten van de Mens gingen voorbij aan de proportionaliteitsvraag / 105
9.3 Belastingen die het EHRM niet excessief vond / 107
9.4 Bestaat recht op een ‘decent profit’ na belastingheffing? / 112
9.5 Inconsistente regelgeving evident in het nadeel van de burger / 114
9.6 Excessieve en discriminatoire belastingheffing / 114
9.7 Excessieve boeten / 121
9.8 Conclusie / 124

HOOFDSTUK 10
Terugwerkende kracht van belastingwetgeving / 127
10.1 Inleiding / 127
10.2 De relatie tussen terugwerkende kracht en de eis van voorzienbaarheid / 128
10.3 EHRM-casuïstiek over terugwerkende kracht / 129
10.3.1 Inleiding / 129
10.3.2 Voorkomen van anticiperend gedrag na aankondiging van een wetswijziging / 130
10.3.2.1 Inleiding / 130
10.3.2.2 De casus van de zaak M.A. / 130
10.3.2.3 Beoordeling door het EHRM / 131
10.3.2.4 Het belang van een tijdige aankondiging van een wetswijziging / 133
10.3.3 Voorkomen van een ongerechtvaardigde windfall profit voor bepaalde belastingplichtigen door een technisch gebrek in de wet / 133
10.3.4 Bestrijding van belastingontwijking / 135
10.3.4.1 Inleiding / 135
10.3.4.2 A., B., C. and D. / 136
10.3.4.3 De zaak Huitson / 137
10.3.5 Budgettaire doeleinden / 140
10.3.5.1 Inleiding / 140
10.3.5.2 De zaken Joubert en Pressos Compania Naviera / 141
10.3.5.3 De Nederlandse crisisheffing / 141
10.3.6 Wetgeven bij persbericht / 151
10.3.6.1 Inleiding / 151
10.3.6.2 Het fenomeen van wetgeven bij persbericht / 152
10.3.6.3 Een bijzonder Nederlands geval van wetgeven bij persbericht: de spoedreparatie van de fiscale eenheid / 155
10.3.7 Overige jurisprudentie over terugwerkende kracht in belastingzaken / 159
10.3.7.1 Inleiding / 159
10.3.7.2 De Hongaarse zaken N.K.M., Gáll en R.Sz. / 159
10.3.7.3 NAPUK / 160
10.4 Conclusie / 161

HOOFDSTUK 11
Non-restitutie en vertragingsschade / 165
11.1 Inleiding / 165
11.2 Inmenging in het eigendomsrecht / 165
11.3 Frustratie van het recht op belastingteruggave / 166
11.4 Schadeloossteling bij abnormale vertraging bij terugbetalingen door de staat / 168
11.4.1 Inleiding / 168
11.4.2 Rechtspraak over abnormale vertraging / 168
11.4.3 Wanneer bestaat recht op rentevergoeding bij abnormale vertraging? / 170
11.4.4 Hoogte van de rentevergoeding / 171
11.5 Vergoeding van belastingschade bij abnormale vertraging / 172
11.6 Conclusie / 173

HOOFDSTUK 12
Invordering van belastingen / 175
12.1 Inleiding / 175
12.2 Rechtspraak over excessieve invorderingsmaatregelen / 175
12.3 Aansprakelijkstelling / 177
12.4 Tariefstelling van invorderingskosten / 178
12.5 Aanvaardbaarheid van het bodemrecht / 179
12.6 Conclusie / 181

DEEL III: TOETSING VAN DE DOORWERKING IN DRIE LIDSTATEN; RECHTSVERGELIJKING
HOOFDSTUK 13
Toetsing van belastingregels aan het eigendomsgrondrecht door de Nederlandse rechter / 185
13.1 Inleiding
13.2 Nederlands grondwettelijk kader / 186
13.3 De doorwerking van mensenrechtenverdragen in de Nederlandse rechtsorde / 188
13.4 Toetsing aan het eigendomsgrondrecht door de Nederlandse belastingrechter / 191
13.4.1 Inleiding / 191
13.4.2 De eigendomsvraag in de rechtspraak van de Hoge Raad / 191
13.4.3 Het vereiste van lawfulness in de rechtspraak van de Hoge Raad / 194
13.4.3.1 Inleiding / 194
13.4.3.2 Kwaliteit van belastingwetgeving / 194
13.4.3.3 De procedurele eis van een effectief rechtsmiddel als onderdeel van lawfulness / 196
13.4.4 Het vereiste van fair balance in de rechtspraak van de Hoge Raad / 198
13.4.4.1 Toetsing op twee niveaus / 198
13.4.4.2 De vermogensrendementsheffing van box 3 / 203
13.5 Conclusie / 215

HOOFDSTUK 14
Toetsing van belastingregels aan het eigendomsgrondrecht door de Britse rechter
14.1 Inleiding / 219
14.2 Bescherming van grondrechten in het Verenigd Koninkrijk vóór de inwerkingtreding van de Human Rights Act / 219
14.3 Bescherming van grondrechten in het Verenigd Koninkrijk na de inwerkingtreding van de Human Rights Act / 222
14.3.1 Achtergrond van de Human Rights Act / 222
14.3.2 Het systeem van de Human Rights Act / 223
14.4 Belastingrechtspraak onder de Human Rights Act / 225
14.4.1 Inleiding / 225
14.4.2 Toerekening winsten offshore vennootschappen aan aandeelhouder (Dimsey v HMRC) / 226
14.4.3 Bijzondere aanslagregeling (vooruitbetaling) voor belastingontwijkers (Rowe a.o. v HMRC) / 228
14.4.4 Forfaitaire belastingheffing over afkoopsommen levensverzekering (Lobler v HMRC) / 232
14.4.5 (Binnenlandse) dubbele belastingheffing (Fessal v HMRC) / 234
14.5 Conclusie / 239

HOOFDSTUK 15
Toetsing van belastingregels aan het eigendomsgrondrecht door de Duitse rechter / 241
15.1 Inleiding / 241
15.2 Reikwijdte van het eigendomsgrondrecht in belastingzaken / 241
15.3 Opkomst en ondergang van de 50%-regel (Halbteilungsgrundsatz) / 244
15.4 Vergelijking met het EHRM / 246
15.5 Conclusie / 248

DEEL IV RECHTSHERSTEL
HOOFDSTUK 16
Rechtsherstel bij schending van het eigendomsgrondrecht door belastingen / 253
16.1 Inleiding / 253
16.2 Rechtsherstel door het EHRM / 253
16.3 Rechtsherstel door de Nederlandse rechter / 255
16.4 Rechtsherstel door de Britse rechter / 257
16.5 Rechtsherstel door de Duitse rechter / 258
16.6 Conclusie / 258

HOOFDSTUK 17
Samenvatting en conclusies / 261

Summary / 273
Literatuurlijst / 283
Jurisprudentieoverzicht / 299
Trefwoordenregister / 307