Zeker is dat ook hier de verschillen groter worden, maar tegelijk kan je zeggen dat het Nederlandse verschil tussen arm en rijk in mondiaal opzicht nogal betrekkelijk is. Want hoe arm is arm in het rijke Nederland eigenlijk? Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn we er met ons allen enorm op vooruitgegaan. Het inkomen per hoofd van de bevolking is, gecorrigeerd voor prijsstijgingen, in een paar decennia verviervoudigd. Bij dat inkomen zitten ook de overheidsuitgaven voor onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur, et cetera. Zo’n onstuimige groei is uniek, zelfs in de befaamde Gouden Eeuw werden dit soort formidabele cijfers bij lange na niet gehaald.
En het mooie is dat iedereen van deze groei heeft geprofiteerd. Ook het armste deel van de Nederlandse bevolking woont in kwalitatief goede huizen met stromend water, badgelegenheid, mogelijkheden om te luchten en goede verwarming. Bovendien kunnen onze armen ook naar de dokter en het ziekenhuis. En dat is eveneens uniek: al met al woont nog geen vijf procent van de wereldburgers in een land waar de gezondheidszorg even goed en toegankelijk is als in Nederland.
Ook hebben onze armen televisie en ze hoeven het evenmin zonder koelkast te stellen. Dat laatste lijkt misschien evident, maar in 1958 stond in slechts 3 procent van de keukens een koelkast. Pas in 1972 had 88 procent er één, terwijl je nu niet meer zou weten hoe je je eten zonder koelkast zou moeten bewaren.
Kortom, de absolute levensstandaard van Nederlandse armen is hoog. Daarnaast is de relatieve armoe klein. Vergelijk de verschillen hier eens met die in China. Sinds de Communistisch Partij daar het zogenaamde staatskapitalisme heeft omarmd, heeft het land een enorme groeispurt gemaakt. Tegelijk zijn de onderlinge verschillen daar groter geworden dan waar ook ter wereld. Naast de stuitende rijkdom van een kleine elite, zie je er nog steeds de schrijnende armoede van de grote massa. Toen Nederland in de jaren vijftig en zestig af en toe ook met acht of negen procent per jaar groeide, profiteerde iedereen daar in behoorlijke mate van.
Een gelijkmatige verdeling is niet alleen prettig en sociaal voor de armen. Ook de rijken hebben er belang bij dat de verschillen niet te groot zijn. Want in landen met een gelijkmatige inkomensverdeling is het leven is plezieriger en veiliger. Dit soort landen zijn sociaal stabieler en er is minder criminaliteit. Ik sprak ooit een Nepalese landbouwkundige die in Wageningen een promotieonderzoek deed. Ik vroeg hem wat hem hier het meest opviel. Dat waren de grote ramen in onze huizen, en vooral het feit dat daar geen tralies voor zaten. Wie in Nepal in een goed huis woonde, liet dat wel uit zijn hoofd. ‘Bij ons zouden dieven en inbrekers zulke ramen in no time hebben ingeslagen en het huis leegroven.’ Of kijk naar Brazilië met zijn grote inkomensverschillen. Daar zijn de flatgebouwen van de rijken bewapende vestingen. Ook in Amerika, waar armoede een steeds groter probleem wordt, rukken de compounds op. Alleen met hekken, muren en wapens weet men zich de criminelen nog van het lijf te houden.
Je mag hopen dat wij in Nederland nog lang in onze huizen met ramen zonder tralies kunnen wonen en dat wij onze faam van een zorgzame, nivellerende natie blijven waarmaken. Sommige economen en sommige rechtse politici zijn tegen nivellering. Zij vrezen dat geringe inkomensverschillen slecht zijn voor economische groei. Of die vrees terecht is, betwijfelt zelfs een ‘rechts’ instituut als het IMF. Maar ook al hebben ze gelijk: wat hebben wij aan groei, wanneer we tegelijkertijd inboeten aan stabiliteit en veiligheid? Dat soort waarden zijn misschien niet direct in geld uit te drukken, maar ze zijn wel uiterst waardevol.
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
