Plaats van handeling: de Serengeti in Tanzania. In een eindeloze stroom trekken meer dan 1,3 miljoen witbaardgnoes door de Savanne. Plotseling duikt er een leeuw op. In grote paniek slaan de gnoes op de vlucht, waarbij een aantal dieren letterlijk onder de voet worden gelopen.
Volgens Patrick van Veen, bioloog en auteur van onder meer Help, mijn baas is een aap!, vertoont de moderne mens in crisistijd kuddegedrag. Bij de minste of geringste dreiging (de leeuw) slaan de aandelenmarkten op hol en halen spaarders massaal hun geld van de bank om het in een oude sok te stoppen. Voor een bioloog is dit gedrag vreemd, schrijft Van Veen in zijn boek Kuddegedrag in crisistijd, want biologisch gezien heeft de mens meer gemeen met een eigenzinnige aap dan met een kuddedier als de gnoe. En apen raken niet in paniek als er een leeuw ten tonele verschijnt, maar gaan gestructureerd in de aanval.
Waarom dan toch dit kuddegedrag? Volgens Van Veen komt dat omdat mensen tegenwoordig in grote, anonieme gemeenschappen leven waarin ze elkaar niet meer kennen. Daarin is het meestal zeer verstandig om de grote massa te volgen, want doe je dat niet, dan loop je het risico als eerste het haasje te zijn. Dat is dus ook de reden dat vrijwel iedereen blind achter de domme massa aanholt, en zelf nauwelijks meer nadenkt.
Dit is een interessant en belangrijk inzicht, waar je zowel als individu als beleidsmaker je voordeel mee kunt doen. Van Veen doet een aantal aanbevelingen om paniek te voorkomen, zoals duidelijk laten zien dat je het gevaar aan het bestrijden bent en meer positieve berichtgeving in de media. Het is natuurlijk de vraag of je een op hol geslagen kudde nog kunt tegenhouden, maar door het mechanisme achter het ontstaan van de kudde beter te begrijpen, kun je dit wellicht in de toekomst voorkomen. Verplichte literatuur dus voor Wouter Bos, Nout Wellink en al die andere crisisbezweerders.
Over Ben Kuiken
Ben Kuiken is filosoof, schrijver en ontregelaar. Als organisatiefilosoof helpt hij mensen om anders te denken, te kijken en te praten over organisaties en de problemen die daar ontstaan. Ben is auteur van een groot aantal boeken over organiseren, spelen, en filosofie, waaronder De laatste manager, De Organisatiefilosoof, en Het Zinnigste boek dat je ooit zult lezen.
