De wereld die Naomi Klein in Dubbelganger beschrijft is er een vol complotdenkers die hun zekerheden zijn kwijtgeraakt en zich hebben verplaatst naar de alternatieve spiegelwereld. De dubbelgangers, dat zijn wij met z’n allen, als we onze blik afwenden daar waar het ongemakkelijk wordt. Het is een boek dat onbedoeld actueel is door de oorlog in Israël en waarover zij uitgebreid haar mening geeft. Naomi Klein – zelf Joods- laat zien dat ook hier sprake is van een dubbelganger die in ons allen huist.
Vete
Toen ik dit boek begon dacht het vooral zou gaan over de dubbelganger Naomi Wolf. Een feministe die steeds meer in complottheorieën begon te geloven. Aanvankelijk schenkt Klein er geen aandacht aan maar op een bepaald moment moet ze er wat mee. Ik ben ruim honderd bladzijden verder en verkeer nog steeds in de veronderstelling dat dit is wat me te wachten staat: een vete tussen twee dames waarvan de voornamen overeen komen. Geen aantrekkelijk vooruitzicht.
Maar ik was destijds zo onder de indruk van‘No Logo dat ik me niet kon voorstellen dat het zo plat zou worden. En dat werd het dus ook niet. Naomi Wolf is de inleiding maar er wordt ook met haar afgesloten. Daar tussenin gebeurt van alles. Klein zet ons aan het denken. Haar kennis is enorm en ze schrijft makkelijk en verbindt persoonlijke verhalen met de historische feiten. Ondanks de 473 bladzijden tellende tekst was ik tot het einde geboeid.
Complotdenkers
Ze stelt dat complotdenkers weliswaar vaak ongelijk hebben over de feiten – en wat mij betreft ook qua handelen en acties- maar wat betreft het gevoel zitten ze vaak wel degelijk goed. Die complotdenkers worden op hun beurt beïnvloed door influencers, waar Naomi Wolf er een van is. Ze is een mevrouw die gepromoveerd is en contacten heeft met Steve Bannon, de voormalig strateeg van Trump.
Klein wordt steeds meer meegezogen om uit te zoeken wat die twee nu precies doen en hoe ze het doen. Ze gaat niet zozeer de strijd met Wolf aan maar vooral met zichzelf en dwingt zich om te luisteren naar de teksten van Bannon.
Dubbelganger
Langzaamaan wordt het begrip ‘dubbelganger’ concreter. Aanvankelijk denken we aan iemand die op ons lijkt. En iets ingewikkelder - en confronterender - aan dr. Jekyll en Mr. Hyde: één persoon die zowel het goede als het kwade in zich heeft. Ook wij zijn steeds meer Mr. Hyde geworden. Maar vertel het me niet want ik ontken het.
Bannon creëert dubbelgangers, aldus Klein. Bijvoorbeeld van mensen die op hun werk saai de boekhouding doen maar in hun privéleven spelsimulaties spelen en tot allerlei agressieve daden in staat zijn. Zo legt Klein het verband met de bestorming van het Witte Huis: ‘de gewone Amerikaan’ die aan zijn eigen dubbelganger gehoor geeft dankzij de invloed van Bannon. Complotten dus. Maar met welk doel? In ieder geval om de portemonnee van Bannon en Wolf te spekken, stelt Klein vast.
pipikisme
De auteur is meer dan verontwaardigd wanneer ze het heeft over de kwart miljoen Amerikanen die gestorven zijn door Corona omdat ze zich niet hebben laten vaccineren. De schuld legt Klein bij de mensen die gevaarlijke leugens verspreidden over vaccins. Als lezer vraag je je op een bepaald moment af hoe het kan dat die leugens zo lang kunnen doorgaan. De auteur legt dat uit aan de hand van de term ‘pipikisme’. Het is de stroming die van alles een farce maakt en alles oppervlakkig beziet.
Trump, Duterte, Johnson, Poetin en Bannon: het zijn volgens Klein allemaal ‘pipiks’. Bepaalde concepten maken zij tot een aanfluiting. Het effect is dat mensen gaan twijfelen aan het nieuws dat ze horen. En hier komen we bij het nepnieuws dat de pipiks met het grootste gemak verspreiden. We vernemen en passant dat Meloni vroeger een partner van een van Bannons internationale populistische projecten was. Kijken we weg?
Ongemak
Een andere zeer interessante observatie die Klein doet, is dat zij stelt dat complotdenkers denkers bang voor de waarheid zijn. Ze wenden zich af van het ongemak.
Maar toch hebben we de kern van het boek dan nog niet gehad. Nadat ze heeft verteld dat ze een autistisch kind heeft en hoe de wellness-industrie een enorme voorkeur heeft voor het gezonde lichaam en alles wat afwijkt radicaal afwijst. Ze legt daarna de link met het kolonialisme en even later met de Holocaust. Altijd gevaarlijk terrein, maar ze lijkt te weten waar ze over schrijft.
Ze citeert Aime Ceasare de Frans-Martinikaans dichter, toneelschrijver, essayist en politicus die stelt dat de Europeanen het Nazisme tolereerden totdat het hun zelf werd aangedaan, tot de methoden op Europese bodem werden ingezet. Wegkijken dus.
Een belangrijke film in het dubbelgangers genre is ‘The Great Dictator’ van Charlie Chaplin. In die film was hij was zowel de kapper als de Führer. Slachtoffer en dader tegelijk. Net zoals in de oorlog tussen Israël en de Palestijnen. Of in de woorden van Klein: De Palestijnen werden de slachtoffers van de slachtoffers (Israël).
Schaduwlanden
Wat nu als het gewone gruwelijk is, vraagt Klein zich af. Willen we verder komen zullen we het daar over moeten hebben. Klein stelt voor dat er een infrastructuur van zorg en betrokkenheid gebouwd moet worden zodat de wereld niet langer de schaduwlanden van de complotdenker nodig heeft.
Samenvattend stelt ze de ongemakkelijke vraag: Wat bepaalt welke versie (dr. Jekyll of mr. Hyde) de overhand binnen ons krijgt? Naomi Klein heeft veel over zichzelf geleerd tijdens en voorafgaand aan het schrijven van dit boek. Of ze vol ongenoegen terugkijkt op die confrontatie met Wolf? Nee, stelt ze.Dankzij haar heb ik geleerd mijn ego van mij af te schudden.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
