Samenlevingspedagogiek heeft fundamenten in de democratische rechtstaat en democratische samenleving. Daarbij horen tijdloze waarden zoals rechtvaardigheid, wijsheid, welwillendheid en religievrede. Samenlevingspedagogiek is verwant aan community psychology, een stroming binnen de sociale wetenschap die persoonlijk welbevingen en ontwikkeling wil verbinden met maatschappelijke perspectieven. De Winter beschrijft in dit boek een aantal belangrijke inzichten die zijn beschreven op basis van het onderzoek van zijn vakgroep.
Hoop en optimisme
Er is veel onzekerheid in de wereld over rampzalige ontwikkelingen zoals klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Er zijn oorlogen aan de rand van Europa en de democratie ligt onder vuur. Jongeren hebben optimisme en geloof in de toekomst nodig. De samenleving zit te springen om hoopvolle, optimistische burgers die wat willen maken van de wereld. Hoop is ook een pedagogisch thema. We willen jongeren iets meegeven. We willen hun zingeving aanwakkeren.
Het is belangrijk om kinderen onvoorwaardelijk respect te geven, zelfs al botst hun gedrag met de belangen van hun opvoeders en anderen. Opvoeders moeten bereid zijn om telkens weer opnieuw te beginnen. De pedagogiek zou volgens De Winter dus niet alleen gericht moeten zijn op problematiek, maar ook op groei. En niet alleen vanuit het individualistische perspectief, maar ook vanuit een sociaal perspectief. Van optimisme word je gelukkiger en gezonder. Daarom zouden we meer aandacht kunnen hebben voor de factoren die geluk, gezondheid en groei bevorderen.
Agency
Als burger zijn we de laatste decennia mondiger geworden. We nemen zelf het heft in handen en stellen ons kritisch op. Deze houding wordt in de sociale wetenschappen ‘agency’ genoemd, en is een optelsom van zelfstandige oordeelsvorming en actief handelen. Op deze manier structureren mensen hun eigen leven en dat van anderen in een complexe wereld. Kinderen en jongeren ontwikkelen agency in een omgeving waar ze worden uitgedaagd om een actieve rol te spelen in de wereld.
Het pedagogisch denken is lange tijd gedomineerd door de behoefte van kinderen aan veiligheid, rust, reinheid en regelmaat. Dat is zeker van belang, maar voor de sociale capaciteiten en de ontwikkeling van kinderen in de wereld is niet altijd voldoende oog geweest, volgens De Winter. Agency kun je bij jonge kinderen bevorderen door ruimte te geven aan de stem van kinderen, en door kinderen te leren dat ze niet alleen op de wereld zijn en dat ze bij hun wensen en behoeften rekening moeten houden met anderen.
Medemenselijk opvoeden
De Winter signaleert in de samenleving zowel een behoefte aan verbinding, maar ook de groei van groepsegoïsme. De verbinding met de eigen groep kan uitsluiting van andere groepen tot gevolg hebben, wat een gevaar is voor medemenselijkheid. Als tegenwicht hiertegen pleit De Winter voor meer begrip van de groepsdynamiek. Sociale nieuwsgierigheid kan helpen om echt te zien wat er speelt bij mensen. Een positieve basishouding naar mensen helpt om te zien wat mensen met elkaar gemeen hebben en hoe ze dus met elkaar verbonden zijn.
Het onderwijs heeft een rol in het verbreken van wij-zij-denken. De Winter wijst op het belang van een samenleving die de wederzijdse belangen van individuen en groepen erkent. Want uiteindelijk bepalen zowel de inrichting van de samenleving als de manier waarop mensen gevormd worden hoe ze zich ten opzicht van elkaar gedragen.
Veerkracht en compassie
De Winter eindigt Medemenselijk opvoeden met een hoopvol verhaal over de traumatische oorlogsgeschiedenis van zijn familie, waarbij hij de veerkracht van zijn ouders benadrukt. Hij pleit voor compassie in de samenleving, wat nodig is voor het verwerken van trauma’s. Mede vanwege het oorlogsverleden van zijn familie voelt De Winter zich aangetrokken tot onderwerpen die ingaan op de rol van opvoeding en onderwijs bij een rechtvaardige, democratische en humane samenleving. Zijn boek laat zien dat dit een uiterst interessante invalshoek is, waar veel praktische waarde in zit. Wel is dit boek nogal academisch geschreven, met veel verwijzingen naar de geschiedenis van de pedagogiek. Wie daardoorheen kan lezen, zal blij worden van de vele boeiende inzichten die De Winter biedt.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
