‘We beschikken over meer informatie dan ooit, maar paradoxaal genoeg lijkt onze democratie er niet sterker op te worden’. Deze opmerking van Devisch deed me denken aan een belangrijke zinsnede van Harari in zijn boek Nexus: ‘De naïeve kijk op informatie is dat informatie in essentie iets goeds is.’
bewustzijnsvernauwing
Devisch stelt dat ‘vrijheid tegenwicht nodig heeft’ en dat de overvloed aan informatie niet per se leidt tot betere besluitvorming, maar juist tot een bewustzijnsvernauwing. We omringen ons met gelijkgestemden, waardoor een dialoog tussen verschillende perspectieven steeds moeilijker wordt. Hij wijst op het fenomeen van de grijze zones, waarin waarheid en fictie door elkaar lopen, en waarin de vraag niet langer is of iets waar is, maar of het waar had kunnen zijn.
desinformatie
Een van de meest urgente thema’s in het boek is de impact van desinformatie. Devisch maakt een belangrijk onderscheid tussen propaganda en desinformatie: propaganda heeft als doel ons in slaap te wiegen, terwijl desinformatie ons juist oproept om ‘wakker te blijven’. De digitale wereld versterkt deze tendens. ‘Het wereldwijde web is bij uitstek het forum om deze bewustzijnsvernauwing gaande te houden’, stelt Devisch. Hij benadrukt dat mensen liever een duidelijke oorzaak toeschrijven aan een gebeurtenis dan te accepteren dat sommige fenomenen complex en abstract zijn. Dit verklaart de aantrekkingskracht van complottheorieën en de zoektocht naar een schuldige.
Identiteit
Een ander krachtig inzicht in het boek is hoe polarisatie onze samenleving beïnvloedt. ‘De middenweg bestaat niet meer. Dit versterkt het vijandsbeeld.’ Sociale media hebben de verschillen in meningen niet alleen uitvergroot, maar ook geladen met emotionele betekenis. ‘Voor of tegen vaccins zijn was niet langer een mening. Het gaf aan wie je echt was, je identiteit.’ Dit mechanisme maakt het steeds moeilijker om van gedachten te veranderen, omdat meningen onlosmakelijk verbonden raken met de eigen identiteit.
kritisch negeren
Devisch pleit voor weloverwogen onwetendheid als tegenstrategie. ‘Als we ons niet langer kapot willen informeren, zullen we allereerst op een andere manier met informatie moeten omgaan.’ Dit houdt in dat we selectiever en kritischer moeten zijn over welke informatie we tot ons nemen. Lateraal lezen, waarbij we informatie uit meerdere hoeken toetsen, is een van de strategieën die hij aanreikt. Daarnaast stelt hij dat het niet altijd nodig is om overal op te reageren en pleit hij voor het belang van kritisch negeren.
Luisteren
Daarnaast onderstreept hij de noodzaak van een beter publiek debat, waarin luisteren weer een centrale rol krijgt. ‘Luisteren is een beetje op de achtergrond geraakt.’ In een wereld waarin de luidste stemmen vaak de meeste aandacht krijgen, benadrukt Devisch dat echt begrip alleen kan ontstaan als we bereid zijn om naar anderen te luisteren en onze eigen denkbeelden te bevragen.
Devisch sluit zijn boek af met een krachtige oproep tot actie: ‘We worstelen niet met een beperking van informatie, maar met een overvloed.’ Het is niet langer een kwestie van toegang tot informatie, maar van de wijze waarop we ermee omgaan.
‘Zonder overdrijven kunnen we stellen dat de wijze waarop we met informatie omgaan bepalend zal zijn voor de toekomst van de democratie.’ Hij stelt dat vertrouwen in de democratie alleen kan worden hersteld door beter te leren omgaan met onzekerheid en ambivalentie. ‘Met het weten groeit de twijfel’, en dat is geen zwakte, maar een noodzakelijke eigenschap in een steeds complexere wereld.
Verhelderend kader
We informeren ons kapot is een scherp en noodzakelijk boek over de impact van informatie op onze samenleving. Devisch biedt geen eenvoudige antwoorden, maar wel een verhelderend kader om beter om te gaan met de informatiestroom. Door te pleiten voor weloverwogen onwetendheid en een kritische houding tegenover zowel informatie als onze eigen overtuigingen, geeft hij lezers een praktisch en filosofisch houvast in een steeds complexere wereld. Dit boek is een aanrader voor iedereen die zich bewust wil worden van de mechanismen achter informatie en desinformatie en hoe we ons kunnen wapenen tegen de valkuilen van de infocratie.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
