Trump heeft zijn handelsoorlog nog niet aangekondigd of hij drukt de pauzeknop in. Er is een stikstofprobleem en een asielcrisis en een klimaatprobleem, maar deskundigen tuimelen over elkaar heen met conflicterende analyses en dito oplossingen. ‘Dit is een boek voor mensen die zich afvragen hoe je in zulke verwarrende tijden je mening toch op een niet-verwarde manier kunt vormen’ schrijven Rick Peels en Jeroen de Ridder in de inleiding van Wat is nou waar? - Zeven regels om helder te denken in verwarrende tijden.
Je denken opgeschud
Af en toe lees je van die boeken die je hele denken eens even lekker opschudden. Ik herinner me dat ik onder de indruk was van Martha Nussbaums pleidooi voor de verbeelding in Niet voor de winst. David van Reybroucks stelling in De kolonisatie van de toekomst dat we de wereld van onze kinderen opsouperen laat me maar niet los. En Rick Peels en Jeroen de Ridder maken in Wat is nou waar? haarfijn duidelijk dat de zoektocht naar de waarheid een heikele is - en heel hard werken.
Het is verleidelijk maar ook ondoenlijk om alle moois en waars en confronterends en geruststellends uit het boek te bespreken. Dat zou leiden tot een recensie die zo ongeveer de omvang zou hebben van het hele boek. Daarom zal ik me beperken tot een best wel grote ergernis uit mijn dagelijks bestaan en laten zien hoe Peels en De Ridder een weg wijzen naar begrip en dus aanvaarding.
Schijnobjectiviteit
Die ergernis. Vroeger blonk het journaal, en dan bedoel ik het echte, dat van de NOS, uit in deskundigen. Er kon geen poepje gelaten worden op welke schier onbereikbare plek op de wereld dan ook of er was een deskundige van een of ander instituut die geur en kracht wist te duiden. Tegenwoordig moeten bovenvermelde windjes geduid worden door het publiek op straat en dan altijd keurig middels een voorstander, een tegenstander en een twijfelaar – schijnobjectiviteit, maar dat is een ander verhaal. Woensdag 9 april was het weer raak. Er werden Amerikanen geïnterviewd die zich mochten uitlaten over de importheffingen van Trump, terwijl ze hun SUV’s en andere benzineslurpers volgooiden met producten van buiten de VS.
Luie hersenen
Dat begrip. In het tweede hoofdstuk: Verander wekelijks van mening, vragen de auteurs zich af waar onze meningen vandaan komen. Moet je altijd argumenten en bewijzen hebben om van mening te veranderen of er een te vormen of kun je ook op gevoel en intuïtie afgaan? Intuïtie en gevoel zijn nuttig, zeggen ze, als je een peuter in een open venster ziet zitten. Kansen op en waarschijnlijkheid van een dodelijke val berekenen zijn dan hoogstwaarschijnlijk geen ideale tactiek. Maar in de meeste andere gevallen, en zeker als het over iets concreets gaat en over feiten, heb je tijd genoeg om te zoeken naar bewijs. Bevraag, denk na, zoek uit en laat niet die luie hersenen van Kahneman al het werk doen. En dat is nu precies wat er gebeurt in het straatinterview: toevallige mensen mogen hun toevallige gevoel weergeven over iets wat om feitelijke onderbouwing schreeuwt. Dat wringt.
Pinot Grigio
In het laatste hoofdstuk, Negeer het nieuws, doen Peels en de Ridder een oproep het nieuws op waarde te schatten. Want wat is nieuws? Ze hanteren de definitie van Rob Wijnberg, dat nieuws bestaat uit sensationele, uitzonderlijke, negatieve recente gebeurtenissen. Of zoals mijn schoonvader, oud krantenman, zei: ‘De krant van vandaag ligt morgen in de kattenbak.’ Die hele stortvloed aan feiten en feitjes, vaak zo gebracht dat het de aandacht van een bepaalde doelgroep trekt en meestal in taal die een eigen werkelijkheid creëert, zorgt ervoor dat er een constant beroep gedaan wordt op je emotie. De Amerikaanse vrouw in de journaalreportage had haar achterbak volgeladen met Rioja, Pinot Grigio en Bordeaux uit Europa, want ze dacht dat die wel heel veel duurder zouden gaan worden, maar ze hoopte dat het mee zou vallen. Tja, wat moet ik daarmee? Wat is nou waar?
De aanvaarding. Ik begrijp na lezing van Wat is nou waar? wat mijn ergernis is en waar die vandaan komt. Ik bedoel: ik heb geen behoefte aan de man in de straat die met gevoel en intuïtie reageert op zaken waar analyse en feiten een rol zouden moeten spelen. Pas op, zouden Peels en De Ridder tegen me zeggen, dat je dan niet in de loopgraaf van je eigen gelijk terechtkomt. Want net als je denkt dat je achterover kunt gaan leunen in je eigen gelijk, porren de auteurs je weer wakker.
Een fantastisch boek, dat je echt aan het denken zet.
Over Bert Thiel
Bert Thiel (1961) studeerde Nederlandse taal- en letterkunde in Leiden. Hij gaf ruim dertig jaar les in het voortgezet onderwijs. Nu leest, dicht en schrijft hij.
