Kelly McGonigal is een wetenschapper met een missie. Als gezondheidspsychologe aan Stanford University verkondigde ze jarenlang de boodschap dat stress slecht voor ons is. Dagelijkse spanningen, zo hield ze haar gehoor voor, kunnen een litanie aan ziektes veroorzaken, van verkoudheidjes tot depressies en hartkwalen. Stress beschadigt daarnaast ons DNA, doodt onze hersencellen en versnelt het verouderingsproces. McGonigal onderstreepte haar betogen steevast met een conclusie die door bijna de hele medische wetenschap wordt gedeeld: hoe meer we de stress in ons leven kunnen terugdringen, hoe beter.
Totdat ze op onderzoek stuitte dat juist het tegenovergestelde beweert. In een acht jaar durende studie turfden Amerikaanse wetenschappers bij dertigduizend volwassenen hoeveel stress ze het afgelopen jaar hadden ervaren. Daarnaast kregen de proefpersonen de vraag of ze dachten dat stress schadelijk voor hen was. De onderzoekers kamden vervolgens de bevolkingsregisters uit om te kijken wie in de betreffende periode overleden was. Het bleek dat mensen met een hoog stressniveau 43 procent meer kans hadden om te sterven, maar alléén als ze dachten dat spanningen slecht voor hen waren. Proefpersonen die een positieve houding hadden ten opzichte van stress hadden geen verhoogd risico. ‘Ze bleken zelfs langer te leven dan mensen die weinig stress zeiden te ervaren,’ zegt McGonigal vanuit haar huis in de San Francisco Bay Area, waar ze bijkomt van een boektoernee door Japan. De onderzoekers schatten in dat alleen al in de Verenigde Staten jaarlijks meer dan twintigduizend mensen voortijdig sterven omdat ze er een verkeerde mindset op nahouden. McGonigal: ‘Denken dat stress slecht voor je is zou daarmee een belangrijker doodsoorzaak zijn dan huidkanker, hiv/aids of moord.’
De ontdekking zette McGonigals wereldbeeld op zijn kop en vormde de basis van haar nieuwe boek The Upside of Stress. McGonigal: ‘Ik wijd mijn carrière niet langer aan het helpen vermijden van stress. Ik wil mensen er juist beter in laten worden. Sress kan je sterker maken.’
Laboratoriumratten
De misvattingen rondom stress kunnen bijna volledig worden teruggevoerd op de gedachtekronkels van één persoon, aldus McGonigal. De Hongaarse endocrinoloog Hans Seyle bestudeerde halverwege de vorige eeuw het effect van verschillende hormonen op ratten toen hij iets bijzonders ontdekte. Praktisch elk proefdier in zijn onderzoek werd ziek en stierf, zelfs in de controlegroep die hij geen hormonen had ingespoten. McGonigal: ‘Er was blijkbaar iets inherents giftigs aan de ervaring van een laboratoriumrat.’ Seyle breidde zijn onderzoek uit door zijn proefdieren op allerlei mogelijke manieren te martelen. Hij stelde ze bloot aan extreme temperaturen, propte ze met talloze soortgenoten in een veel te kleine ruimte, en verlamde ze door hun ruggemerg gedeeltelijk door te snijden. Elke keer vertoonden de ratten soortgelijke symptomen: maagzweren, het verlies van spiertonus, en een haperend immuunsysteem, met meestal de dood tot gevolg. McGonigal: ‘Seyle maakte vervolgens de ongelooflijke gedachtesprong dat wat voor laboratoriumratten opgaat, ook voor mensen geldt. Hij zag het leven als iets giftigs, ook al is de menselijke ervaring zelden zo ellendig als de verschrikkingen waaraan hij zijn ratten blootstelde. Dankzij hem zien veel mensen stress als iets dat je niet wil, en waar je op de een of andere manier toch het slachtoffer van wordt.’
Seyles definitie van stress past perfect in het menselijk streven naar veiligheid en comfort. ‘Zijn pseudo- wetenschappelijke conclusies gaven ons een excuus om alles wat met spanning te maken heeft krampachtig uit te bannen,’ zegt McGonigal. ‘Terwijl dat juist de mindset is die ons op de lange termijn de meeste schade berokkent.’
Uitdagingsrespons
Zelf definieert McGonigal stress als 'datgene dat zich voordoet wanneer iets waar je om geeft op het spel staat', zoals gedachten, emoties, en hormonale veranderingen in het brein. Daarbij kunnen we kiezen uit een repertoire dat veel breder is dan de klassieke vecht- of vluchtreactie, aldus McGonigal. ‘In leven-of-dood-situaties kan dat inderdaad de beste strategie zijn, maar een probleem op het werk leent zich zelden voor een vuistgevecht of het wegduiken in een hoekje.’
Toch vertonen veel mensen bij elke vorm van gevaar een fysiologische reactie die gericht is op lijfsbehoud, met alle negatieve gevolgen van dien. Zo leidt een dreigingsrespons tot een vernauwing van de bloedvaten, omdat het lichaam zich instelt op fysiek letsel. Deze cardiovasculaire veranderingen kunnen het mogelijk bloedverlies van een gevecht minimaliseren, maar verhogen op de lange termijn de kans op hart- en vaatziekten.
Bij stress over alledaagse dingen is het een stuk gezonder als we onszelf een uitdagingsrespons aanmeten, aldus McGonigal. Daarbij reageert het cardiovasculaire systeem op een manier die het ook doet bij sport. Het lichaam verwacht geen verwondingen en voelt zich veilig genoeg om de bloedsomloop te maximaliseren. De bloedvaten blijven ontspannen en het hart pompt krachtiger, waardoor het brein over meer zuurstof kan beschikken. Hierdoor wordt het lichaam in een gezondere toestand gebracht en gaan tegelijkertijd ook de prestaties omhoog, aldus McGonigal. ‘Mensen zullen zich weliswaar nog steeds een beetje gespannen voelen, maar ook gestimuleerd en zelfverzekerd.’
Een gezonde stressmindset kan mensen zelfs socialer maken, aldus McGonigal. In sommige omstandigheden leidt spanning tot een zorg-en-steunrespons, een reactie die haar oorsprong vindt in het oerinstinct om de stam te beschermen. Hierbij komt het 'knuffelhormoon' oxytocine vrij, dat tegelijkertijd de vreesrespons in het brein tempert. Het lichaam krijgt daarnaast een oppepper van de neurotransmitters dopamine en serotonine, die ons respectievelijk optimistischer en meer gefocust maken. Veel mensen denken ten onrechte dat ze alleen staan in hun worstelingen, aldus McGonigal. ‘Een nieuwe mindset kan je helpen om dat isolement te doorbreken, waardoor je meer genegen bent om hulp te vragen en je ervaringen te delen.’
Een zorg-en-steunrespons kan zelfs helpen om traumatische gebeurtenissen te verwerken. ‘De pijn zal er niet door verdwijnen,’ zegt McGonigal. ‘Maar door je leed betekenis te geven kan tegenslag wel leiden tot persoonlijke groei.’
Een zinvol leven is een stressvol leven
Een nieuwe stressmindset kan in principe binnen enkele minuten worden aangemeten, en het sneeuwbaleffect dat daarmee gepaard gaat kan jarenlang doorwerken. ‘De meeste mensen zien hun eigen respons als een obstakel, en denken dat kalm blijven de beste strategie is. Stress is echter de bijdrage van je lichaam om je door die moeilijke situatie heen te helpen. Als je dat eenmaal doorhebt, dan zie je vanzelf dat gierende zenuwen, een bonzend hart en razende gedachten allemaal middelen zijn om je daarin te sterken.’
Zwartkijkers kunnen gerust zijn: The upside of stress heeft niets te maken met positief denken. ‘Zelf ben ik allerminst een optimist, zoals mijn echtgenoot kan beamen,’ zegt McGonigal. ‘Maar het mooie is dat dat geen rol speelt. De doorslaggevende factor is dat je open staat voor een nieuwe mindset.’ Ze suggereert een eenvoudig experiment voor mensen die oprecht geloven dat ze in benauwde momenten het hoofd koel moeten houden. ‘Probeer de volgende keer dat je die angst voelt opkomen je gevoelens te onderkennen en te accepteren. Vertel jezelf dat het geen schande is om bang te zijn, en dat je de keus hebt om de uitdaging aan te gaan. Zie wat er vervolgens gebeurt. Grote kans dat je inziet dat je alleen stresst over de dingen waar je om geeft. Want dat is uiteindelijk de crux: een zinvol leven is een stressvol leven.’
Groeimindset
Hoe kunnen McGonigals inzichten worden toegepast op het bedrijfsleven? Is het bijvoorbeeld mogelijk om de stressrespons van werknemers ten goede te keren? Specifiek onderzoek naar de mindset van managers is nog pril, aldus McGonigal. Maar één ding is al wel duidelijk: hoe een toezichthouder denkt over stress heeft een direct effect op zijn of haar ondergeschikten. ‘Vandaar dat het zo belangrijk is dat managers er een groeimindset op nahouden. Ze moeten laten zien dat lastige projecten of harde deadlines zin hebben en verbonden zijn aan de waarden en de visie van de organisatie. Werknemers die uitdagingen beschouwen als mogelijkheden om zichzelf te ontplooien ervaren werkstress veel eerder als iets waaruit ze energie kunnen putten. Ze worden ook minder afgeremd door kantoorgedoe dat geen hoger doel dient, zoals politiek gekonkel en bureaucratie.’
Daarnaast kunnen werkgevers een organisatorisch klimaat creëren die het best aansluit op de stressdoelen van de betrokkenen. McGonigal: ‘Zo gedijen mensen die in finance en sales werken het best in omgevingen waarin sprake is van gezonde concurrentie tussen verschillende teams. Geef je daarentegen leiding in bijvoorbeeld een onderwijsinstelling dan zou je positieve stress kunnen injecteren door mensen de mogelijkheid te geven elkaar prestaties te erkennen en te prijzen.’
Ten slotte is het van belang dat werknemers de vrijheid hebben om om te gaan met zinvolle stress die niet werkgerelateerd is. ‘Erken dat mensen buiten kantooruren een leven hebben dat soms om voorrang vraagt,’ zegt McGonigal. ‘Geef werknemers die bijvoorbeeld voor een ziek familielid moeten zorgen het gevoel dat ze niet de enige zijn.’ Op korte termijn zal deze aanpak waarschijnlijk nog het meest effect sorteren, aldus McGonigal. ‘Het spanningsveld tussen een baan en persoonlijke verplichtingen vormt een van de grootste stressfactoren in het bedrijfsleven.’¶
Over Jeroen Ansink
Jeroen Ansink is journalist in New York. Hij schrijft en schreef onder meer voor HP/De Tijd, Elsevier Weekly Magazine en Fortune.com. Voor Managementboek schrijft hij interviews. Ansink voltooide een vrij doctoraal in de Letteren aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en behaalde het certificaat Business Journalism aan de Wharton Business School aan de Universiteit van Pennsylvania.
