Het profijt van duurzaamheid

Inleiding 11
Over de auteurs 15

Deel 1 Duurzaamheid in het algemeen 21

1 Beleggen in de toekomst 23
1.1 Inleiding 23
1.2 Duurzaam ondernemen 24
1.3 Duurzaam beleggen 25
1.4 Gezamenlijke verantwoordelijkheid 26
1.5 Kredietcrisis 28

2 Investeerders op de energieladder? 31
2.1 Inleiding 31
2.2 Transitieproces 33
2.3 Complex 33
2.4 Transitie en de rol van de overheid 35
2.5 Groei en kwaliteit van de vraag 37
2.6 Reserves 39
2.7 Afweging 41
2.8 Koolstofzeepbel? 42
2.9 Harde werkelijkheid 47
2.10 Conclusie 48

3 Een nieuwe duurzame economie is circulair 51
3.1 Inleiding 51
3.2 Wereldwijde uitdagingen die Nederland gaan raken 51
3.3 Wat is de Circulaire Economie? 52
3.4 Circulaire economie als kans en exportproduct voor Nederland 54
3.5 Systeemverandering met winnaars en verliezers 54
3.6 ‘The Power of One’ en de overheid als mede facilitator voor cultuurveranderingen? 56
3.7 ‘We kijken met een oude bril naar nieuwe initiatieven’ 57
3.8 Maak werk van en voor de leiders van morgen 57
3.9 Het wordt steeds leuker om voor de overheid te werken 58
3.10 Bedrijven als leider van hun eigen toekomst 59
3.11 Een nieuwe bril voor de financiële wereld? 60
3.12 Een maatschappelijke rol voor pensioenfondsen? 61
3.13 Scale up! 61
3.14 Toegang tot financiering als vaak aangehaald knelpunt 61
3.15 Wat maakt een circulair project anders? 63
3.16 Voorbeelden van nieuwe financieringsvormen 63
3.16.1 Kredietunie: kredieten van, voor en door ondernemers 63
3.16.2 Crowdfunding 64
3.17 Hoe kunnen financiële instellingen circulariteit bevorderen? 65
3.18 Circulaire economie in het dna van de financiële instelling 66
3.19 Terug naar de basis: geld als ruilmiddel van de productieve economie? 67

Deel 2 Duurzaamheid en institutionele beleggers 69

4 Duurzaam beleggingsbeleid 71
4.1 Inleiding 71
4.2 Economie als wetenschap 72
4.3 Economie en moraal: de Gulden Regel 73
4.4 Duurzaam beleggen en de Gulden Regel 75
4.5 Beleggingsovertuigingen 76
4.6 Formuleren van duurzaam beleggingsbeleid 77
4.7 ESG-beleggingen en beleggingsrendementen 80
4.8 Samenvatting 81

5 Scherpere focus op bestuurskwaliteit loont 83
5.1 Inleiding: hoe word ik een duurzame belegger – en waarom? 83
5.2 Engagement: een constructieve manier om het gedrag van ondernemingen te beïnvloeden 85
5.3 Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen 90
5.4 ESG-integratie in aandelen en vastrentende beleggingen 92
5.5 Onderzoek: wat levert betere corporate governance beleggers op? 96
5.6 Conclusie 98

6 Duurzame beleggingen in de praktijk van MN 101
6.1 Inleiding 101
6.2 Maatschappelijke verantwoordelijkheid 101
6.3 Van beleid naar praktijk 103
6.4 Toekomstvisie 104
6.5 Onroerend goed en de mode-industrie 105
6.5.1 Verduurzaming van Nederlands onroerend goed 105
6.5.2 Waarom beleggen pensioenfondsen in onroerend goed? 105
6.5.3 Nederlands onroerend goed 106
6.5.4 Vastgoed zorgt voor 30% van de CO2-uitstoot 107
6.5.5 Wetgever stelt minimumeisen en stimuleert 107
6.5.6 Ontwikkelingen op het gebied van energiezuinigheid 110
6.6 Arbeidsomstandigheden in de mode- en textielindustrie 112
6.6.1 MN zet in op de dialoog 112
6.6.2 Intrinsieke motivatie en ‘materialiteit’ 113
6.6.3 Transparantie en samenwerking 117
6.6.4 Belang van een multi-stakeholderaanpak 118
6.7 Samenwerking is cruciaal 120

7 LNG: een investering in Liquid of Liquiditeit? 121
7.1 Inleiding 121
7.2 Wat is LNG? 122
7.3 Wereld LNG-markt 123
7.3.1 Algemeen 123
7.3.2 LNG-producenten en -exporteurs 123
7.3.3 LNG-importeurs 124
7.3.3.1 Verre Oosten en Oceanië 124
7.3.3.2 VS en Latijns-Amerika 124
7.3.3.3 Europa 125
7.4 (Eind)gebruikers van LNG 125
7.4.1 Elektriciteitsopwekking 125
7.4.2 Energie-intensieve industrie 126
7.4.3 Energiezekerheid (overheid) 126
7.4.4 LNG als motorbrandstof 126
7.4.5 Kleinschalig LNG 127
7.5 LNG Mainstream-markt 127
7.5.1 Langetermijncontracten 127
7.5.2 Kortetermijncontracten 128
7.5.3 Spothandel 128
7.6 LNG-prijsvorming en markt 129
7.6.1 Wereldprijs 129
7.6.2 Verre Oosten- en Oceaniëprijs 129
7.6.3 VS- en Latijns-Amerikaprijs 129
7.6.4 Europaprijs 130
7.7 LNG-infrastructuur 130
7.7.1 Productieplaatsen 130
7.7.2 Scheepvaart en transport 130
7.7.3 Ontvangst- en hub-terminals 131
7.7.4 LNG-downstreammarkt 131
7.7.5 Kleinschalige LNG-terminals 132
7.7.6 Kleinschalige LNG-schepen 132
7.7.7 Kustvaart 132
7.7.8 Ponten 132
7.7.9 Havenservicevaartuigen 133
7.7.10 Binnenvaartschepen 133
7.7.11 Brandstofstations 133
7.7.12 Bunkerstations 133
7.7.13 Regionale LNG-distributiecentra 133
7.7.14 Vrachtwagentransport voor de lange afstand 134
7.7.15 Zwaar en gespecialiseerd transport 134
7.7.16 Stadsdienstverlening 134
7.7.17 Zelfstandige gasnetwerken 134
7.8 Belangrijkste risico’s 135
7.8.1 Upstream 135
7.8.2 Downstream 135
7.8.3 Investeringsrisico’s downstream 135
7.8.4 Verhandelbaarheid 136
7.8.5 Valuta- en grondstoffenrisico 137
7.8.6 Commercieel 137
7.8.7 Technisch en operationeel 137
7.8.8 Veiligheid 137
7.8.9 Fiscaal 138
7.8.10 Toezicht en overheid 138
7.9 Risicobeperkende aspecten 138
7.9.1 Tolling 138
7.9.2 Contracttoewijzing 138
7.9.3 Verzekering 139
7.10 Kasstromen en rendement 139
7.11 Conclusie 139

8 De controle op duurzaam beleggingsbeleid. Monitoring van ESG-factoren 141
8.1 Inleiding 141
8.2 Ontwikkelen van een ESG-monitoringkader 142
8.3 ESG-factoren monitoren in de praktijk 145
8.4 Evalueren van beleid en beleggingen 148
8.5 Conclusies 149

9 Verantwoording over duurzaam beleggen 151
9.1 Inleiding 151
9.2 Wettelijke verslaggevingseisen en initiatieven 152
9.2.1 Een kleine geschiedenis van duurzaamheidsverslaggeving 155
9.2.2 Enkele theoretische uitgangspunten 157
9.3 Duurzaamheidsverslaggeving in de praktijk 158
9.3.1 Wijze van verantwoording en instrumentarium 159
9.3.2 Inhoud van het Verslag Verantwoord Beleggen 161
9.3.3 Duiding van de resultaten 165
9.4 Verantwoord beleggen en vermogensbeheerkosten 167
9.5 ‘Integrated thinking’ bij pensioenfondsen 168
9.6 Ter afsluiting 171

Deel 3 Voorbeelden van duurzaamheid bij ondernemingen. Bedrijfsstrategie en talentmanagement 175

10 Duurzame ambities van een wereldspeler in chemie 177
10.1 Inleiding 177
10.2 Dow Benelux: chemie op wereldschaal 178
10.3 Duurzame evolutie in de chemie 179
10.4 Ambitieuze doelstellingen voor resultaat 180
10.5 Bijdrage aan duurzaam energiegebruik 181
10.6 Innovaties in industrieel waterverbruik 183
10.7 Op weg naar 2025 184

11 Duurzaamheid als onderdeel van de bedrijfsstrategie bij Novozymes 187
11.1 Inleiding 187
11.2 De bedrijfsactiviteiten van Novozymes 188
11.3 Toekomst en aandachtsgebieden van Novozymes voor de lange termijn 189
11.4 Vier aandachtsgebieden 190
11.5 Langetermijndoelen 191
11.6 Bedrijfsactiviteiten duurzaam benaderen 192

12 Duurzame groei in de haven van Rotterdam 197
12.1 Inleiding 197
12.2 De haven van Rotterdam: 150 jaar groei 198
12.3 Economische groei en duurzaamheid 201
12.4 Energie-efficiëntie 203
12.5 Duurzame energie 207
12.6 CO2-afvang en -opslag 210
12.7 Tot slot 212

13 Duurzaam (samen)werken 215
13.1 Inleiding 215
13.2 Samenwerken 216
13.3 Hoe creëren we een duurzame samenwerking? 217
13.4 Hoe sturen we op waarden en waarde? 218
13.5 Hoe hangen waarden, motivatie, vertrouwen en innovatief vermogen samen? 219
13.6 Wat is het belang van flexibiliteit voor duurzaam samenwerken? 221
13.7 Waarom is vitaliteit voor duurzaam samenwerken belangrijk? 221
13.8 Concrete tips voor een duurzame samenwerking 223

Register 225