Eindelijk is de geschiedenis van de Nederlandse politie opgetekend. In vier wetenschappelijk verantwoorde studies heeft een team van historici onder leiding van prof.dr. Cyrille Fijnaut de belangrijkste onderdelen van het Nederlandse politieapparaat beschreven. De boeken zijn het resultaat van een jarenlang onderzoek naar de oorsprong en ontwikkeling van de politie in al haar facetten. De auteurs laten onder andere zien hoe het politieapparaat steeds professioneler is geworden, hoe de functie van de politie almaar weer ter discussie is gesteld en dat de strijd tussen lokale en centrale overheid over wie het bij de politie voor het zeggen heeft van alle tijden is.
Deze set bestaat uit de volgende delen:
De vakorganisatie en het beroepsonderwijs
Uit dit boek blijkt zonneklaar dat de politievakbonden een belangwekkende rol hebben gespeeld in de geschiedenis van de Nederlandse politie. Zij streden niet alleen met succes voor verbetering van de arbeidsomstandigheden van politiemensen, maar leverden ook een wezenlijke bijdrage aan de professionalisering van de organisatie van de politie en de uitvoering van de politietaak. Zo speelden zij tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw – toen de (rijks)overheid hun taak overnam – een grote rol in de opleiding en vorming van de politie. Feit is echter ook dat de politievakbeweging tot aan de Tweede Wereldoorlog werd verscheurd door diepgaande conflicten tussen een aantal vakbonden als gevolg van grote verschillen in hun politieke en levensbeschouwelijke grondslagen. En de gezagspositie van de politie in het staatsbestel brengt tot op de dag van vandaag met zich mee dat de politievakbonden niet alle gebruikelijke strijdmiddelen kunnen inzetten om hun doelen te bereiken. De geschiedenis van de politievakbeweging is dus niet over de hele linie een succesverhaal.
Verdeeldheid en eenheid in het rijkspolitieapparaat
Halverwege de negentiende eeuw werd er bij gebrek aan politieke eensgezindheid over de inrichting van het rijkspolitieapparaat naast de militaire Koninklijke Marechaussee een burgerlijke Rijksveldwacht opgebouwd. Toen de nadelen van deze tweeledige organisatie zich rond 1900 steeds sterker manifesteerden bleek het nog niet mogelijk om meer eenheid in dit apparaat te scheppen. Tijdens het interbellum namen de spanningen in het rijkspolitieapparaat door de oprichting van het Korps Politietroepen zelfs verder toe. Het machtswoord van Polizeiführer Rauter maakte in het begin van de bezetting een eind aan de splijtende verdeeldheid: het Korps Politietroepen werd opgeheven en de Rijksveldwacht werd geïntegreerd in de Marechaussee. Na de oorlog werd geprobeerd om herhaling van de vooroorlogse geschiedenis te voorkomen door de vorming van een enkel burgerlijk rijkspolitiekorps: het Korps Rijkspolitie. Met name de problemen in de ordehandhaving sedert de jaren zestig brachten echter met zich mee dat de Koninklijke Marechaussee nadien toch weer een eigen plaats in het politiebestel kon verwerven.
De Gemeentepolitie in een veranderende samenleving
In dit boek wordt voor het eerst het rijke verleden van de Gemeentepolitie in zijn geheel beschreven. Moderne stedelijke politie ontstond in Nederland relatief laat: rond 1880. Zij kreeg een eigen gezicht toen aan het begin van de nieuwe eeuw vrijzinnige politiechefs op zoek gingen naar een maatschappelijke taak voor hun personeel. In het interbellum kwamen de grote en ook wel sommige middelgrote politiekorpsen tot volle bloei. In deze studie wordt eveneens besproken hoe de Duitse bezetter deze moderne, professionele politie wist in te schakelen voor zijn doeleinden en hoe lang die rampzalige bezettingstijd de Nederlandse politie bleef achtervolgen. Pogingen om het vooroorlogse ideaal nieuw leven in te blazen liepen eind jaren zestig in Amsterdam zware averij op. Pas in de jaren zeventig stond een nieuwe generatie vernieuwers op. Hoewel de Gemeentepolitie in 1993 werd opgenomen in de regionale politie, drukken haar tradities tot op de dag van vandaag hun stempel op het optreden van de politie in Nederland.
Een staatsinstelling in de maalstroom van de geschiedenis
De discussie over de politie in Nederland wordt in hoge mate beheerst door de vraag naar de wijze waarop het politieapparaat moet worden ingebed in het staatsbestel. Dit vraagstuk werd halverwege de negentiende eeuw door Thorbecke niet bevredigend opgelost. Dit had tot gevolg dat, toen rond 1900 het politiebestel onder de druk van allerlei maatschappelijke veranderingen op onderdelen werd aangepast, de tegenstellingen tussen de betrokken diensten en autoriteiten steeds groter werden. In de sociaal, politiek en economisch moeilijke jaren dertig liepen de onderlinge conflicten zelfs uit op een bittere machtsstrijd over de politie. Gedurende de Duitse bezetting werd het politiewezen onder regie van de Höhere SS- und Polizeiführer Rauter wel over de hele linie ingrijpend gereorganiseerd. Deze hervorming werd na de oorlog grotendeels gehandhaafd ook al was het taboe om dit te erkennen. Ondanks grote problemen in de ordehandhaving en de misdaadbestrijding bleek het in de jaren zeventig en tachtig opnieuw onmogelijk om het politiewezen in zijn geheel te moderniseren. Pas met de Politiewet 1993 werd een eerste grote stap in deze richting gezet.
