De strafzaak achter de strafbeschikking

Overzicht van tabellen en figuren 11
Lijst van afkortingen 13

1 Inleiding en verkenning 15
1.1 Aanleiding tot dit onderzoek 16
1.2 Relevantie en doel van het onderzoek 18
1.3 Onderzoeksvragen, methodologie en afbakening 21
1.3.1 Onderzoeksvragen en het belang daarvan 21
1.3.2 Verantwoording van de onderzoeksmethode 22
1.3.3 Afbakening van het onderzoek 24
1.4 Terminologie 24
1.5 Leeswijzer 26

2 Ontwikkeling, rechtskarakter en huidige positie van de strafbeschikking 29
2.1 Invoering van de strafbeschikking 30
2.2 Rechtskarakter van de strafbeschikking 34
2.2.1 De strafbeschikking: zowel vervolging als bestraffing 34
2.2.2 De strafbeschikking houdt geen berechting in 36
2.2.3 De strafbeschikking is gebaseerd op een schuldvaststelling 37
2.2.4 De strafbeschikking is geen consensuele rechtsfiguur 39
2.3 Straftoemeting door het OM in strafbeschikkingen 40
2.3.1 Bestaande straftoemetingskader bij de strafbeschikking 40
2.3.2 Verschil tussen OM-richtlijnen en ZM-oriëntatiepunten 42
2.3.3 Strafeis op de zitting in relatie tot de sanctie in de strafbeschikking 44
2.4 Werkwijzen van het OM die verband houden met de strafbeschikking 46
2.4.1 OM-hoorzittingen en hoorgesprekken 46
2.4.2 ZSM-werkwijze 48
2.5 Huidige positie van de strafbeschikking 50
2.5.1 Omvang van de strafbeschikkingenpraktijk 51
2.5.2 Principiële kritiek op de strafbeschikking 54
2.5.3 Tot op heden verricht onderzoek naar de strafbeschikkingenpraktijk 57
2.5.4 Het bestaan van de transactie naast de strafbeschikking 59
2.6 Strafbeschikkingen in internationaal perspectief 61

3 Strafbeschikkingszaken voor de rechter 65
3.1 Procesinitiatief bij de strafbeschikking 65
3.2 Strafbeschikkingszaken waarin verzet is ingesteld 66
3.2.1 Wijze van instellen van verzet en de geldende termijn 67
3.2.2 Herbeoordeling van de strafbeschikking na het instellen van verzet 68
3.2.3 Verzetschriften en de reactie van het OM daarop 69
3.3 Strafbeschikkingszaken waarvan de executie is mislukt 70
3.3.1 Geen vervangende sanctie bij strafbeschikking mogelijk 70
3.3.2 Moment van dagvaarden na mislukte executie van de strafbeschikking 71
3.4 Aantal strafbeschikkingszaken voor de strafrechter 72
3.4.1 Aantallen verzetszaken en mislukte executies 72
3.4.2 Aantal strafbeschikkingszaken dat de rechter daadwerkelijk onder ogen krijgt 73
3.5 Behandeling van strafbeschikkingszaken door de rechter 74
3.5.1 Behandeling volgens de standaard geldende strafprocesregels 74
3.5.2 Openbare behandeling van strafbeschikkingszaken 75
3.5.3 Geen omzetting of bevestiging van strafbeschikkingen 76
3.5.4 Bijkomende beslissingen van de rechter in strafbeschikkingszaken 78
3.5.4.1 Ontvankelijkheid van het ingestelde verzet 78
3.5.4.2 Vernietigen van de strafbeschikking 78
3.5.5 Aan te wenden rechtsmiddelen in strafbeschikkingszaken 78

4 Methodologische verantwoording 81
4.1 Zittingsobservaties als onderzoeksmethode 82
4.1.1 Algemene opmerkingen over observatieonderzoek 82
4.1.2 Kenmerken van het onderhavige observatieonderzoek 83
4.1.2.1 Niet-participerend 83
4.1.2.2 Verhuld 83
4.1.2.3 Systematisch 85
4.1.2.4 Natuurlijke setting 85
4.2 Voorbereiding van het observatieonderzoek 86
4.2.1 Literatuuronderzoek en verkennende gesprekken 86
4.2.2 Verdiepende gesprekken bij en bezoeken aan het OM 86
4.2.3 Verkrijgen van zittingslijsten van de rechtbanken 87
4.3 Selectie en geografische spreiding van geobserveerde zittingen 90
4.3.1 Juridisch-inhoudelijke keuzes bij selectie van zittingen 90
4.3.2 Geografische spreiding van geobserveerde zittingen 92
4.3.3 Bijwonen van zittingen bij verschillende rechters en officieren van justitie 94
4.4 Aantal geobserveerde strafzaken 94
4.4.1 Aantal geobserveerde strafbeschikkingszaken 95
4.4.2 Verdeling tussen verzetszaken en dagvaardingszaken 96
4.5 Betrouwbaarheid en kwantitatieve analyse van verzamelde data 97
4.5.1 Betrouwbaarheid van uitgevoerde observaties 97
4.5.2 Kwantitatieve analyse van verzamelde data 98

5 Kenmerken van geobserveerde strafbeschikkingszaken 99
5.1 Zaakskenmerken van geobserveerde strafbeschikkingszaken 100
5.1.1 Delicten waarvoor strafbeschikkingen zijn uitgevaardigd 100
5.1.2 Aantal strafbare feiten en deelnemingsvormen 101
5.2 Persoonskenmerken van geobserveerde verdachten 102
5.2.1 Geslacht en leeftijd van verdachten 102
5.2.2 Justitiële documentatie van verdachten 103
5.3 Aanwezigheid van verdachten en advocaten ter terechtzitting 104
5.4 Standpunt van verdachten ten aanzien van tenlastegelegde misdrijven 106
5.5 Tijdsverloop tussen pleegdatum en behandeling ter terechtzitting 107

6 Procesverloop van en beslissingen in geobserveerde strafbeschikkingszaken 111
6.1 Voorafgaand aan de zitting 112
6.1.1 Redenen voor indienen van verzet door verdachten 112
6.1.2 Redenen voor dagvaarden door OM 115
6.2 Ontvankelijkheid van ingesteld verzet 116
6.3 Bij strafbeschikking opgelegde sancties 118
6.4 Strafeis van officieren van justitie ter terechtzitting 120
6.4.1 Overzicht van strafeisen in relatie tot oorspronkelijke strafbeschikkingen 121
6.4.2 Strafeis hoger dan oorspronkelijke straf in strafbeschikking 123
6.4.3 Strafeis lager dan oorspronkelijke straf in strafbeschikking 124
6.5 Eindoordeel van de strafrechter 125
6.5.1 Totaalbeeld van rechterlijke eindoordelen en vergelijking met strafbeschikkingen 126
6.5.2 Eindoordeel vrijspraak 130
6.5.3 Eindoordeel ontslag van alle rechtsvervolging 132
6.5.4 Eindoordeel schuldigverklaring zonder strafoplegging 132
6.5.5 Eindoordeel sanctionering 133
6.5.5.1 Rechterlijke straftoemeting lager dan strafbeschikking 133
6.5.5.2 Rechterlijke straftoemeting hoger dan strafbeschikking 136
6.5.5.3 Rechterlijke straftoemeting gelijk aan strafbeschikking 137

7 Conclusies en reflectie op de onderzoeksbevindingen 141
7.1 Kenmerken van strafbeschikkingszaken 141
7.2 Procesverloop van en beslissingen in strafbeschikkingszaken 142
7.2.1 Aanloop naar de zitting 143
7.2.2 Beslissingen inzake ontvankelijkheid van verzet 144
7.2.3 Strafeis ter terechtzitting 145
7.2.4 Rechterlijke eindoordelen 145
7.3 Duiding van de onderzoeksbevindingen 148
7.4 De rechter terug in het zadel? 150

8 Aanbevelingen voor de strafbeschikkingenpraktijk 153
8.1 Aanbevelingen voor fase I: voorafgaand aan de uitvaardiging van de strafbeschikking 153
8.1.1 Betere zaakselectie 153
8.1.2 Uitbreiding van de OM-hoorplicht 154
8.2 Aanbevelingen voor fase II: uitvaardiging van de strafbeschikking 155
8.2.1 Motivering van de door het OM uitgevaardigde strafbeschikking 155
8.2.2 Publicatie van strafbeschikkingen 156
8.2.3 Stimuleren van verzetschriften 157
8.3 Aanbevelingen voor fase III: behandeling van de strafbeschikkingszaak door de rechter 158
8.3.1 Complete strafdossiers met alle relevante informatie omtrent de strafbeschikking 158
8.3.2 Focus op de grieven van verdachten bij behandeling ter terechtzitting 159
8.4 Tot slot 159

Literatuur 161
Parlementaire stukken, wet- en regelgeving en jurisprudentie 177
Rapporten, adviezen en overige bronnen 181
Bijlagen 187