Heffingsmethoden, een valse dichotomie?

Lijst van afkortingen / IX

HOOFDSTUK 1
Inleiding / 1
1.1 Ruim een halve eeuw een pleidooi voor een andere heffingsmethode / 1
1.2 Een pleidooi, gebaseerd op drie veronderstellingen / 3
1.3 Een eerste verkenning van het onderzoeksterrein / 4
1.4 Relevantie van het onderzoek / 6
1.5 Probleemstelling / 8
1.6 Terminologie en afbakening / 10
1.6.1 Terminologie / 10
1.6.2 Afbakening van het onderzoek / 12
1.7 Toegepaste onderzoeksmethoden / 14
1.7.1 Dogmatische onderzoeksmethode / 14
1.7.2 Exploratief onderzoek / 15
1.7.3 Rechtsvergelijkend onderzoek / 16
1.7.4 Geen onderzoek naar de mogelijke invloed op het nalevingsgedrag van belastingplichtigen / 18
1.7.5 Ontwikkelen van een afwegingskader / 19
1.8 Hoofdstukindeling / 20

HOOFDSTUK 2
Ontstaansgeschiedenis van de Nederlandse heffingsmethoden / 21
2.1 Inleiding / 21
2.2 Het stelsel van Gogel / 21
2.2.1 Wel of geen eigen aangifte? / 23
2.3 De Stelselwet van 1821 / 25
2.3.1 Opnieuw de vraag: wel of geen eigen aangifte? / 27
2.4 Eén algemene wet met daarin de heffingsmethoden / 30
2.5 Analyse / 31
2.6 Conclusie / 32

HOOFDSTUK 3
Onderlinge vergelijking van de Nederlandse heffingsmethoden / 33
3.1 Inleiding / 33
3.2 Literatuurstudie / 33
3.2.1 Aanleiding voor de uiteindelijk gekozen aanpak / 33
3.2.2 Vier kernelementen / 36
3.3 Eerste kernelement: het doen van aangifte / 37
3.3.1 Algemeen / 37
3.3.2 De functie van de aangifte bij het bepalen van de belastingschuld / 37
3.3.3 De wijze waarop aangifte moet worden gedaan / 38
3.3.4 De hoeveelheid in te vullen gegevens / 39
3.3.5 De termijn voor het doen van aangifte / 40
3.3.6 De verzwaring van de bewijslast / 41
3.3.7 Tussenanalyse: het doen van aangifte vergeleken / 42
3.4 Tweede kernelement: het toezicht / 43
3.4.1 Inleiding / 43
3.4.2 Toezicht vooraf / 43
3.4.3 Toezicht achteraf bij aangiftebelastingen / 47
3.4.4 Toezicht achteraf bij aanslagbelastingen / 48
3.4.5 Tussenanalyse: het toezicht vergeleken / 52
3.5 Derde kernelement: de termijn voor het betalen van het verschuldigde belastingbedrag / 53
3.6 Vierde kernelement: de boeten / 53
3.6.1 Inleiding / 53
3.6.2 Wettelijke maxima / 54
3.6.3 Boetebedragen grond van het BBBB / 55
3.6.4 Tussenanalyse: de boeten vergeleken / 56
3.7 Conclusie / 57

HOOFDSTUK 4
Ontwikkelingen op het vlak van het toezicht / 61
4.1 Inleiding / 61
4.2 Navorderingsvereisten / 61
4.2.1 De onderzoeksplicht van de inspecteur / 61
4.2.2 Navordering in geval van kenbare fouten / 64
4.2.3 Afscheid van de eis van het nieuwe feit? / 67
4.2.4 Tussenanalyse / 70
4.3 Actieve informatieplicht (artikel 10a AWR) / 71
4.4 Het vooraf invullen van gegevens / 73
4.5 Horizontaal toezicht / 76
4.6 Conclusie / 77

HOOFDSTUK 5
Onderlinge vergelijking van in andere landen toegepaste heffingstechnieken / 79
5.1 Inleiding / 79
5.2 Literatuurstudie / 79
5.3 Onderzoeksresultaten / 82
5.3.1 Eerste kernelement: het doen van aangifte / 82
5.3.2 Tweede kernelement: het toezicht / 84
5.3.3 Derde kernelement: de boeten / 86
5.3.4 Vierde kernelement: het informeren van belastingplichtigen over het verschuldigde belastingbedrag / 88
5.4 Analyse / 90
5.5 Conclusie / 91

HOOFDSTUK 6
Relevante factoren bij de keuze van de heffingsmethode / 93
6.1 Inleiding / 93
6.2 Initiële keuze van heffingsmethoden / 93
6.2.1 Onderzoeksopzet / 93
6.2.2 Initiële keuzes bij rijksbelastingen / 94
6.2.3 Initiële keuzes bij decentrale belastingen / 100
6.3 Omzettingen van heffingsmethoden / 102
6.3.1 Inleiding / 102
6.3.2 Opvattingen ten aanzien van omzettingen van rijksbelastingen / 103
6.3.3 Omzettingen bij decentrale belastingen / 106
6.3.4 Omzettingen in het buitenland / 107
6.4 De vier factoren en hun impact / 114
6.5 Aanzet voor een afwegingskader / 116
6.6 Conclusie / 118

HOOFDSTUK 7
Conclusies en aanbevelingen / 119
7.1 Inleiding / 119
7.2 De probleemstelling en bijbehorende onderzoeksvragen / 120
7.3 Opzet van het onderzoek / 120
7.4 Uitkomsten van het onderzoek / 121
7.4.1 Waarom zijn er verschillende heffingsmethoden? / 121
7.4.2 Wat zijn de belangrijkste kenmerken van de heffingsmethoden en waarin verschillen ze van elkaar? / 121
7.4.3 Welke heffingstechnieken worden in andere landen toegepast? / 122
7.4.4 Hoe worden initiële keuzes en keuzes voor omzettingen gemaakt? / 123
7.5 Conclusies / 123
7.6 Aanbevelingen voor de toekomst / 124

Literatuurlijst / 127

BIJLAGEN
BIJLAGE 1
Expertsinterviews / 153
BIJLAGE 2
Aantal door de Belastingdienst verwerkte aangiften in relatie tot de omvang van diens personeelsbestand (periode 1956-2015) / 163
BIJLAGE 3
Belastingen vermeld in de rijksbegrotingen 1815-2018 / 165
BIJLAGE 4
Beschrijving van de toegepaste heffingstechnieken in veertien landen / 179
BIJLAGE 5
Ingevoerde belastingen en hun heffingsmethoden / 189

Samenvatting / 193
Summary / 199
Jurisprudentieregister / 205
Trefwoordenlijst / 207
Curriculum Vitae / 211