Om duidelijk te maken wat voor soort boek Van ingeblikt naar open zee is, start ik deze recensie met een kort citaat van de auteur: 'Van ingeblikt naar open zee vertelt het verhaal van een man die de vrijheid verloor om te worden wie hij wilde zijn. Deze businessroman gaat over verbinding met jezelf, met je omgeving en met de mensen die je na aan het hart liggen, zowel professioneel als persoonlijk.'
Twee delen, 24 hoofdstukken en 165 pagina's
De Belgische psycholoog & psychoanalyticus Filip Grisar heeft - met steun van de consultant en bestuurder Han Looten - een ‘businessroman' geschreven. Het verhaal speelt zich af aan de Franse kust in Carnac waar de lezer wordt meegenomen in de werkzaamheden van Nicolas, de jonge directeur van een conservenfabriek waar vis verwerkt en verpakt wordt. Hij is getrouwd met Maëlle, medeaandeelhouder en vicevoorzitter van de RvB. Toen haar vader terugtrad als directeur heeft hij Nicolas aangewezen als zijn opvolger die met veel energie en daadkracht aan de slag gaat. In het verhaal kom je alle problemen tegen die volgen uit de wisseling van de wacht en de ongemakken die dat in het werk en thuis met zich meebrengt.
De zoektocht
De titel slaat op de verzuchting (aan het eind van het boek) van Nicolas als hij -tijdelijk- van zijn functie als directeur is ontheven. Hij voelt zich als een gevangene, alsof hij vastzit in een blikje en niet kan bewegen of ademen, zoals de vissen die ze er elke dag in stoppen. Zijn vrouw reageert hierop met 'Begin ergens. Probeer te ontsnappen, kom uit deze opsluiting en keer terug naar de geneugten van de open zee.'
Vergelijking met drie soortgelijke boeken
Er zijn auteurs die stellen dat managers liever verhalen lezen dan boeken met theorieën. De moeder van alle businessromans is De one minute manager uit 1981. Ken Blanchard neemt de lezer in dat boek mee in de reis van een 'pientere jonge man die op zoek is naar een effectieve manager', waarbij hij wordt gesteund door een manager die elke keer een stukje wijsheid meegeeft aan de jonge manager. Dergelijke belerende dialogen die het verhaal onderbreken, ontbreken gelukkig in de roman van Grisar.
De Harvard hoogleraar John Kotter schreef in 2013 Onze ijsberg smelt! Het is een verhaal over hoe pinguïns reageren op ingrijpende veranderingen. Regelmatig verklaart één van de pinguïns wat er gebeurt. Deze ‘interrupties' ontbreken in het boek van Grisar, waardoor het een lopend verhaal blijft en je niet regelmatig uit de sfeer van het verhaal wordt gehaald.
En natuurlijk kan in deze opsomming het boek Het doel uit 1984 van Goldratt niet ontbreken. Ook hier een verhaal van een zoekende manager. De hoofdpersoon vecht voor het behoud van zijn bedrijf en zijn huwelijk. Met hulp van een wijze vriend slaagt hij erin om zijn conventionele denkwijzen aan de kant te schuiven. Ook hier worden regelmatig korte theoretische beschouwingen in de tekst opgenomen. Grisar doet dit niet, hij beschrijft pas in deel twee op compacte wijze de theorie die in het verhaal verstopt zit. De auteurs noemen het ‘vijf leessleutels'.
Een nieuw economisch paradigma
Van ingeblikt naar open zee is een mooi opgemaakt boek, waarin sommige hoofdstukken beginnen met een kleurig schema (dat mij eigenlijk weinig verhelderde). Het formaat heeft meer weg van een leerboek dan van een roman. In de laatste 63 pagina's worden vijf theoretische modellen toegelicht. De auteur noemt deze modellen ‘leessleutels'.
De auteur wil een nieuw economisch paradigma opzetten, gebaseerd '... op het oplossen van multidimensionale vraagstukken en het samen zoeken naar oplossingen die een reëel antwoord bieden op de behoefte aan zingeving en verbinding.' Het ‘nieuwe' van het paradigma wordt niet echt duidelijk in de leessleutels. Zo wordt het cultuuranalyse model van Harrison uit 1972 gebruikt, de sleutel van ‘silo denken naar quantum-denken' is ook niet echt origineel. En ook ‘de Klok van Looten' heb ik in de afgelopen decennia al vaker voorbij zien komen. Op zich hoeven theorieën niet nieuw te zijn (en nieuw voor wie?), maar bij de ambitie van de auteur voor een nieuw paradigma had ik het wel verwacht.
Onduidelijk hoe de ontsnapping uit de beklemming eruitziet
Je ziet in de loop van het verhaal de ellende zich opstapelen resulterend in ontheffen van de functie van directeur. Verdrietig en boos vertelt hij aan zijn partner Maëlle dat hij vastzit in een blikje en daar niet kan ademen, zoals de vissen die ze er elke dag instoppen. Haar advies is om te ontsnappen en om terug te keren naar de geneugten van de open zee. Op de laatste pagina wordt Nicolas geadviseerd om niet langer te denken in ‘hoe' maar in ‘waarom', om zijn ziel terug te vinden en om te durven zijn, om de leegte te ervaren, en om het onbekende als een vruchtbare bodem voor inspiratie te beschouwen. 130 Bladzijden heb ik als lezer meegeleefd met Nicolas en wordt nu met een kluitje in het riet gestuurd.
Voor de meeste managers is wel herkenbaar hoe iemand zichzelf klemzet in eigen ambities, aannames en zelfbeelden. Minder herkenbaar is hoe dat pad er uitziet. Eigenlijk komt de belofte die de Grisar doet, een nieuw economisch paradigma opzetten, in de roman niet tot zijn recht.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
