Medewerkers van nu worden in toenemende mate geconfronteerd met complexiteit, dynamiek en variatie. Zeker als ze werken binnen het sociale domein, waarin het gaat om mensen, interacties en relaties. Dan is ruimte nodig voor vakmanschap, innovatie en nieuwe manieren van werken. De huidige samenleving schreeuwt om maatwerk, terwijl onze systemen en procedures gericht zijn op one size fits all. Een nieuwe manier van besluitvorming en sturen is nodig die zich aanpast aan de context van het vraagstuk en de omgeving en meebeweegt met ontwikkelingen. Die aanpak staat centraal in Complexiteit managen van Mirjam Coret en Michiel Grünwald.
Het boek opent met een vlijmscherpe analyse van wat er aan de hand is in het sociale domein en met name in de jeugdzorg. Sinds de jaren zeventig probeert men het jeugdstelsel te verbeteren op basis van industriële principes als massaproductie, efficiency, regels, protocollen en het voorkomen van fouten. Alsof het een machine en routinematige productie betreft. Met tot voor kort maar weinig resultaat.
De sociale sector werkt met mensen en voor mensen. Daar gelden andere principes, zoals betrokkenheid, waarden, empathie en maatwerk. Die mensen passen niet in de industriële mal, maar hebben een aanpak op maat nodig. Medewerkers in deze sector ontmoeten dagelijks cliënten met een gevarieerde vraag die niet past binnen de beperkende voorspelbaarheid en controle die hun eigen organisatie van hen eist. De vraag van de cliënt moet centraal komen te staan en dat vergt een andere manier van kijken en organiseren. Horizontaal in plaats van verticaal.
Meervoudig kijken vanuit verschillende perspectieven. De rijkdom van die perspectieven is te benutten door samen een aanpak voor verbetering te kiezen. Hoe rijker ons wereldbeeld, des te meer oplossingsrichtingen we kunnen zien in onze onvoorspelbare en onzekere wereld. Complexe, adaptieve systemen zijn open, continu in beweging, nooit helemaal af of stabiel en niet voorspelbaar. Door zo naar systemen te kijken maakt een breder begrip van de werkelijkheid mogelijk. De toekomst is dan een continue ontwikkeling met een breed scala aan mogelijkheden.
De auteurs omarmen het gedachtegoed van complexiteitswetenschapper Dave Snowden. Geordende systemen zijn in zijn visie eenvoudig of gecompliceerd. Ze worden gekenmerkt door lineaire verbanden tussen oorzaak en gevolg. Open systemen zijn ongeordend omdat ze flexibele begrenzingen hebben en daardoor meer mogelijkheden. Snowden onderscheidt aan de ongeordende kant chaotische en complexe systemen. Onze wijze van handelen, besluitvormen en aansturen, moet zich aanpassen aan de context waarin we ons bevinden. Hij richt zich vooral op complexe en gecompliceerde contexten die wezenlijk van elkaar verschillen, al blijkt dat nauwelijks uit ons dagelijks gebruik van die termen. Hoe we daarmee om kunnen gaan, werken Coret en Grünwald verder uit in hun boek. In het complexe domein kunnen we werken met dialoog en experimenten om uit te vinden wat er aan de hand is. De exploratie-exploitatiecyclus is een pendelbeweging tussen complex en gecompliceerd. Tussen onderzoeken en experimenteren in de complexe context en het toepassen en stabiliseren in de ingewikkelde context ontstaat een systeem dat zich continu ontwikkelt.
Levert de pendelbeweging te weinig meer op, dan kan het systeem naar het grensvlak tussen complex en chaotisch worden bewogen door procedures en afspraken te versoepelen of deze begrenzingen buiten werking te stellen. De flexibiliteit van het systeem wordt groter, net als de onzekerheid, waardoor de creativiteit gestimuleerd wordt. Er ontstaan nieuwe mogelijkheden en patronen. Het grensvlak tussen complexiteit en chaos is het gebied van de organisatieontwikkeling. De auteurs hebben daarvoor hun RES-raamwerk ontwikkeld: reflecteren, experimenteren en stabiliseren. Hoe dat uitpakt in de praktijk beschrijven ze in de rest van het boek.
Complexiteit managen is een van de belangrijkste boeken voor deze tijd. Het gedachtegoed is doorwrocht en goed onderbouwd. Het is ontwikkeld door er langdurig mee in de praktijk te werken en het is juist die ervaring die dit boek zo waardevol maakt. Geen eenvoudige materie, die wel toegankelijk wordt gepresenteerd. Een absolute aanrader voor iedereen die werkt in de mensenwereld.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
