Kleine filosofie van de digitale onthouding

Vraag me niet waarom ik het boekje zo graag wilde lezen. Het zullen de woorden ‘digitale onthouding’ zijn geweest in combinatie met het woord ‘filosofie’ die de aandacht trokken. Niet direct een combinatie die ik als logisch beschouw, maar dat terzijde. Het zal er ook wel mee te maken hebben gehad dat ik in die periode redelijk veel (zeg maar gerust erg veel) via mijn mobieltje communiceerde en daar dus vaak veel tijd mee kwijt was. Nu weet ik dat ik social media ook gebruik om mijn verhalen te vertellen, maar om de haverklap op je mobieltje naar het nieuws of berichten kijken, begon wel neurotische vormen aan te nemen. De dikte van het boekje sprak me ook aan. Net 128 pagina’s om iets meer te weten te komen over digitale communicatiemiddelen in relatie tot filosofie, het zou te doen moeten zijn. Dacht ik zo.

Boekje dat aanzet tot nadenken
Nou kan je je in een boekje weleens vergissen. Da’s ook menselijk, maar in dit geval leverde het boekje me meer op dan gedacht. Een positieve verrassing zo gezegd. Het boekje pretendeerde namelijk niet om een zelfhulpboek te zijn, zo werd me op de eerste bladzijde al verteld. Nu was ik daar niet specifiek naar op zoek, maar wat het wel bood was het meer dan waard. Het boekje zette aan tot nadenken en die gedachten komen, tijdens een vakantie en momenten van rust, pas echt binnen.

Digitale communicatie
Het boekje gaat over wat het betekent om in het digitale te zijn, wat gebeurt daar? Hoe verhoudt de digitale werkelijkheid zich tot de analoge? Wat is nu precies de aard van de digitale revolutie, wat verandert er en wat blijft er bij het oude? En, last but not least, wat gebeurt er met menselijke waarden als zelfbeschikking en handelingsbekwaamheid in een digitale omgeving. Het is er namelijk de laatste jaren allemaal ingeslopen, die digitale communicatie die je de mogelijkheid biedt, wanneer en waar het jou uitkomt, contact te onderhouden met letterlijk de rest van de wereld.

Gevolgen van digitale detox
Het boekje is het gevolg van een proef die de auteur Hans Schnitzler hield onder studenten van De Bildung Academie in Amsterdam en inmiddels een continu vervolg heeft gekregen tijdens de opleiding. Doel van die proef was om de gevolgen van een digitale detox van een week (jaja, slechts één week, maar onderschat dit niet) in kaart te brengen. Inmiddels hebben zo’n 100 studenten aan de proef deelgenomen waarvan er 15 ook nog eens via een diepte-interview zijn bevraagd.

Dingen zijn zo mooi als je er echt naar kijkt
De weerslag van dit alles vind je, gecombineerd met een aantal inzichten uit de filosofie, terug in dit boekje ‘Kleine filosofie van de digitale onthouding’. Het boek kent 3 hoofdthema’s verdeeld over 3 hoofdstukken: ‘Smartphone uit, werkelijkheid aan’, ‘Vervreemding’ en ‘De aanval op onze aandacht’. Het eerste hoofdstuk opent met de uitspraak van een van de studenten Stijn Out die heeft gezegd: ‘Dingen zijn zo mooi als je er echt naar kijkt’. Dat betekent dus niet via de camera van je telefoon.

Meer ruimte hebben, meer vrijheid voelen, meer zichzelf zijn
Hoe vaak zie je tegenwoordig mensen tijdens een muziekconcert het grootste deel van hun tijd via de lens van hun telefoon opnames maken of daarmee ‘gesprekken’ voeren met mensen die niet bij het concert aanwezig zijn. Wil je werkelijk ergens aanwezig zijn, leg je dan je mobiel weg of nog beter: schakel hem uit zodat je de werkelijkheid met eigen ogen en heel bewust kunt zien. De studenten uit het onderzoek gaven aan dat zij daardoor de ervaring hadden ‘meer ruimte te hebben’, ‘meer vrijheid te voelen’ of ‘meer zichzelf te zijn’.

Momenten van bewustwording
Niet alleen in het eerste hoofdstuk, maar ook in de twee hoofdstukken erna komen vergelijkbare ervaringen van studenten terug. Hoewel ze allemaal moeite hadden om hun mobiele apparaten los te laten, waren ze unaniem over wat ze er voor terug kregen; de werkelijkheid en dat op het moment dat die werkelijkheid zich ook voordeed. Dus niet achteraf maar in het nu. Het zorgde voor momenten van bewustwording over het hier en nu, er werd beter gekeken en ervaringen kwamen beter binnen. Kortom, de voordelen waren aanzienlijk en werden ook als zodanig gekwalificeerd en gewaardeerd.

Ik stoor me aan mezelf
Het tweede hoofdstuk begint met een uitspraak van student Anne Jan Pouw ‘Ik stoor me aan mezelf, dat ik niet ben zoals ik zou willen zijn’. Dat beschrijft het best de vervreemding die optreedt als de digitale hulpmiddelen de regie over ons leven overnemen. Bijvoorbeeld bij iets simpels als een café- of restaurantbezoek. Kijk maar eens om je heen als je daar zit en let eens op hoeveel mensen er bezig zijn met hun telefoon. De digitale werkelijkheid gaat sneller dan wij kunnen bijbenen en dit zijn de gevolgen.

Aanzet tot nadenken
Hoe je daaraan ontkomt of hoe je daar beter mee omgaat, zal je waarschijnlijk in andere boeken moeten opzoeken (bijvoorbeeld in het boek ‘On/Off’ van Sidney Vollmer). Blijft over dat dit boekje van Hans Schnitzler je in ieder geval aanzet tot nadenken. In het derde en laatste hoofdstuk wordt de aanval op onze aandacht beschreven. Door alle digitale communicatiemiddelen is onze aandachtspanne de afgelopen 15 jaar al is teruggelopen van maximaal 12 seconden naar een armoedige 8 seconden. Zelfs een goudvis kan zich maximaal 9 seconden concentreren. Dat is confronterend om terug te lezen.

Meer balans in je digitale leven
Het ergste is nog dat de fabrikanten van mobiele apparaten en de daarbij behorende software en apps er alles aan doen om de regie over waar wij onze aandacht op richten over te nemen. Een probleem oplossen begint met het je bewust worden dat je een probleem hebt. Vanzelfsprekend bieden alle digitale hulpmiddelen ook heel veel voordelen naast de talrijke nadelen Met het lezen van dit boekje zet je een eerste stap op weg naar meer balans in je (digitale) leven waarbij de voordelen de nadelen naar de achtergrond verdringen.