Een onuitgesproken veronderstelling bij het werken met het enneagram is dat het mogelijk is de hele mensheid grofweg in 9 hoofdtypen te verdelen. Een precieze indeling vergt een uitgebreide analyse. Als dit klopt is het enneagram een belangrijk instrument voor iedereen die zich interesseert in gedragssturing . Aan de andere kant, de hele mensheid in 9 hoofdtypen? Een theorie van duizenden jaren oud? 30-40 Vragen beantwoorden en je hele ziel ligt bloot? Is het enneagram een belangrijk (en complex instrument) of slechts hocus pocus? Nathans is zich duidelijk bewust van de hocus pocus angst bij managementtrainers. Zij vindt dat het instrument te stereotype wordt gebruikt. Daarna gaat ze verder in op de essentie van haar boek en stelt dat het enneagram mensen helpt bij het zichzelf ontwikkelen. Nathans ziet het enneagram als een transformatiemodel en benadert het onderwerp daarmee vanuit een invalshoek die je in de literatuur verder weinig aantreft. Wat voegt het enneagram toe aan de bestaande persoonlijkheidstesten aan de bestaande (zelf)management-instrumenten? Volgens Nathans gaan de bestaande persoonlijkheidstesten uit van gedrag. Het enneagram gaat een stap verder. Deze andere insteek resulteert in een hogere validiteit. De 'prijs' die voor dit voordeel betaald moet worden is een veel langere analysefase. Nathans rekent genadeloos af met alle vragenlijsten en grote-stappen-snel-thuis enneagram-'goeroes'. Voortdurend wijst ze op het foutief gebruik van het enneagram, waarbij ze vooral waarschuwt voor het te rigide karakteriseren van personen volgens slechts een type. Deel 2 is voor beginners het interessants. De negen typen worden verdeeld in drie centra en uitgebreid besproken. Nathans geeft bij de beschrijvingen voortdurend wisselende voorbeelden uit een van de 9 typen. Het duizelt de beginnende lezer af en toe wel. Pogingen om voor jezelf wat orde te scheppen door toch stiekem een dominante uitingsvorm te koppelen aan een nummer wordt steeds afgeraden door Nathans. Ik vermoed dat veel lezers Deel 3 zullen overslaan en kijken of Deel 4 meer inzicht biedt. In dat deel komen namelijk de antwoorden. Niet door een reeks van antwoorden, maar door een reeks van vragen. Nathans zien het stellen van vragen als de weg naar het enneagram. Denk niet te snel dat je het type kent. Werk in het diagnostische type-interview buitengewoon zorgvuldig. Nathans geeft als aanbeveling te werken volgens de mondelinge traditie en roept op te werken met forums, controlegroepen van ongeveer 5 mensen van een bepaald type. Tsja, daar sta je dan als goedwillende trainer. Mag ik even 45 assistenten, gelijkelijk verdeeld over de 9 typen? Op pagina 198 meent Nathans er goed aan te doen om de lezer nog even uit te leggen dat men het best 'open' en 'neutrale' vragen kan stellen. Een open deur? Het lijkt er erg op, maar of de uitkomst van alle inspanning onzin of een stap vooruit is, drijft wel volledig op deze vraagtechniek! Het boek eindigt met een bijlage, een overzicht van de enneagram auteurs gerangschikt naar type. Een belangrijk hulpmiddel denk ik voor de lezer om het eigen beeld compleet te krijgen. Kortom: Is het enneagram een zinvolle aanvulling? Is het enneagram een rationeel, beheersbaar didactisch instrument, of zit er wel erg veel hocus pocus bij en geven wij, trainers en coach, ons te veel over aan ondoorzichtige regels en vragenlijsten? Ja en Nee. Enneagrammen kunnen een schijnzekerheid geven. Ennegrammen kunnen veel 'hocus pocus' binnen managementtrainingen brengen. Maar ik vind het enneagram wel degelijk zinvol, mits juist toegepast en met een open oog voor het hypothese karakter van de uitkomst. Het boek van Nathans is een waardevolle bijdrage in het proces waarvoor ze het schreef: 'een bijdrage aan een dialoog.' De op dit moment bestaande kennis over het enneagram is niet af. Gerenommeerde enneagramleraren zijn het lang niet altijd met elkaar eens. Als professional op het gebied van gedragssturing wacht ik vol spanning af. Het worden mooie tijden. Ik heb het boek met plezier gelezen en kan het anderen aanraden. Als kritische noot wil ik daar nog wel aan toevoegen dat het volgens mij lastig is de methode in de praktijk te hanteren en te toetsen.
Over Jan Wouter van der Straaten
Majoor drs Jan Wouter van der Straaten (1955) is als humanistisch raadsman werkzaam bij de Koninklijke Landmacht. Daarnaast verzorgt hij als docent en mediator opleidingen voor PE-punten van NMI-Mediators.