Het boek Plant en psyche bestaat uit drie essays. In elk verhaal onderzoekt Pollan waarom wij mensen zo veel moeite hebben gestoken in het kweken, de handel, de rituelen en alle andere culturele gewoonten rondom deze planten met psychoactieve stoffen. Daarnaast stelt hij vragen over hoe het komt dat deze stoffen zo verschillend worden behandeld in termen van regulatie en paranoia. Pollan is een meesterlijke verteller en verweeft zijn persoonlijke verhaal met een cultuurhistorische analyse en allerlei gesprekken en interviews met mensen die hij tegen is gekomen op zijn zoektocht naar het verhaal van de stof.
Heksenjacht op opium
Het essay over opium is grotendeels een artikel dat hij in de jaren negentig in opdracht van het tijdschrift Harper heeft geschreven. Pollan heeft met Harper afsgesproken om opium in zijn tuin te gaan kweken en daar thee van te maken. Dat bleek geen onschuldig avontuur. De ‘war on drugs’ was toen in alle hevigheid losgebarsten. Hoewel de regelgeving onduidelijk was (bij de bloemist kun je zo papaverbollen kopen), bleek al gauw dat Pollan er behoorlijk door in de problemen kon komen en zelfs zijn huis kon verliezen. In het oorspronkelijke artikel had hij het tripverslag weggelaten om de rechtshandhavers niet op zijn spoor te zetten. De pijnlijke ironie is dat tegelijkertijd met de heksenjacht op de planten in zijn tuin, het farmaciebedrijf Perdue werkte aan de ontwikkeling van Oxycodon, het opiaat waardoor miljoenen Amerikanen aan heroïne verslaafd zijn geraakt, met meer dan honderdduizend doden per jaar.
Onze afhankelijkheid van cafeïne
In tegenstelling tot opium is cafeïne volledig ingeburgerd. Het experiment van Pollan is hier om drie maanden cafeïne af te zweren. Meteen al in de eerste zin geeft hij aan wat het met hem doet. Het maakt hem minder geïnspireerd. Dingen interesseren hem steeds minder. Waarom zou iemand belangstelling hebben in dit verhaal, vraagt hij zich af. Het is wel degelijk een heel interessant essay. Opvallend is dat we relatief recent in de geschiedenis van de mensheid cafeïne zijn gaan gebruiken. Sinds de vijftiende eeuw is het snel gegaan. Ook opvallend is dat de Europeanen sinds de achttiende eeuw zo afhankelijk zijn geworden van planten die van de andere kant van de wereld komen, koffie, thee, en rietsuiker (voor in de thee). Hij heeft het over de koffiehuiscultuur uit de Verlichting, en de industriële revolutie in Engeland. Al die fabrieksmensen zouden niet wakker zijn gebleven zonder cafeïne. Hij geeft een prachtig citaat van de Franse schrijver Honoré de Balzac, die de werking van cafeïne op zijn hersenen in een zeer beeldende en lyrische beschrijving weet vorm te geven. Pollans eerste bakje koffie na drie maanden is ook een heuse tripbeschrijving.
Mescaline in de cultuur van inheemse Amerikanen
Het derde essay gaat over mescaline en is geschreven tijdens de coronacrisis en de lockdowns. In Californië, waar Pollan woont, woedden toen ook hevige bosbranden. Dit verhaal gaat voornamelijk over de inheemse Amerikaanse traditie rondom de peyoteplant die de stof mescaline bevat. Pollan beseft zich dat hij een buitenstaander is en wil zich niet opdringen bij de rituele bijeenkomsten van de inheemse mensen. Zij willen hem ook niet vertellen wat er precies gebeurt tijdens zo’n bijeenkomst. Hij neemt mescaline. Voor de inheemse mensen is het peyoteritueel echter niet te reduceren tot het nemen van een stof. Hij zou naar Texas gaan om het ritueel mee te maken, maar dat ging niet door vanwege de lockdown. Hij zou het met een klein groepje buiten in een tuin gaan ervaren, maar dat ging niet door vanwege de bosbranden. Uiteindelijk komt het groepje samen in een huiskamer dat is omgetoverd tot het decor dat bij het ritueel past. Bij Pollan zelf gebeurde niet veel tijdens de trip, maar bij zijn vrouw kwam veel los.
Mooie, rijke verhalen
Het zijn drie mooie, rijke verhalen, zoals alleen Michael Pollan ze kan vertellen. Hij weet zijn denkbeelden diep te laten binnenkomen en dramatiseert als dat nodig is voor de ervaring. Zowel het persoonlijke als het cultureel-maatschappelijke deel van het verhaal zijn meeslepend en boeiend. Pollan heeft niet voor niets een trouwe schare fans die ongetwijfeld reikhalzend naar dit boek hebben uitgekeken.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.