De Zweedse Andreas Malm is aan de Universiteit van Lund verbonden en actief in de klimaatbeweging Ende Gelände, wat ‘tot hier en niet verder’ betekent. Zijn pamflet bevat drie essays die in gaan op de pacifistische uitgangspunten van de klimaatbeweging en de potentie van gewelddadig verzet. Weinig mensen voelen zich aangetrokken tot geweld. Ikzelf ook niet. Gewelddadig protest roept vaak afkeer op. Toch kan het een functie hebben, zo betoogt Malm. In het eerste essay laat hij zien dat het verzet van de klimaatbeweging een geleidelijke leercurve vertoont. Maar de energie van activisten is op meerdere momenten weggezakt, zoals bij de financiële crisis en de coronapandemie.
Ghandi
Geweldloosheid is de doctrine van de klimaatbeweging. Inspiratie komt van Ghandi en Martin Luther King. Malm wijst erop dat de klimaatbeweging selectief met de geschiedenis omgaat. Ghandi wilde in de Eerste Wereldoorlog zo veel mogelijk Indiërs rekruteren voor de loopgraven, en ook in zijn verdere leven toonde zijn politieke kompas wilde bewegingen. Dat vergeef je Ghandi onmiddellijk, maar Malm vindt het belangrijk om op te merken. Martin Luther King is een tweede belangrijke pacifistische inspiratiebron voor de klimaatbeweging, maar hij heeft wel steun gehad van de meer gewelddadige flank van Malcolm X. In de ogen van Malm verheerlijkt de klimaatbeweging pacifisme en ziet men geweldloosheid als een superieur middel. Malm noemt allerlei bewijzen voor zijn stelling dat geweldloze actie met een gewelddadige en terugvechtende radicale flank de meeste kans van slagen heeft.
Pijpleidingen en autobanden
Er bestaat een lange en volgens Malm eerbiedwaardige traditie van sabotage van de infrastructuur voor fossiele brandstoffen om andere redenen dan vanwege het effect ervan op het klimaat. Denk aan de strijd tegen de Apartheid in Zuid-Afrika en het Palestijnse verzet. Waarom saboteren mensen geen pijpleidingen vanwege het klimaat? Het is een paradox van het Mondiale Zuiden, waar de meeste slachtoffers vallen van klimaatverandering, maar waar het verzet tegen de fossiele industrie nog zeer beperkt is.
Malm is betrokken geweest bij een actie in 2007 in Stockholm waar ze de banden van SUV’s lieten leeglopen. De eigenaren werden woedend en sommigen dreigden met geweld. De actie was tijdelijk en heeft nooit echt gevolg gehad, hoewel klimaatactivisten de laatste tijd geregeld weer autobanden leeg laten lopen en een boodschap achter de ruitenwissers achter laten. Malm wil de betovering van de consumptiesfeer verbreken. Grote auto’s brengen behoorlijk veel klimaatschade toe en rijke mensen moeten niet het recht hebben anderen dood te stoken. Vernietiging van eigendom is geweld, maar van een andere orde dan geweld tegen een mens of dier. Hij noemt het eerder vandalisme of sabotage. Dat vindt hij gerechtvaardigd in het licht van het langzame ‘geweld’ van de klimaatcrisis.
Voors en tegens van gewelddadig verzet
Ongewapend collectief geweld ziet Malm als een uiting van kracht, een manier om schijnbaar onoverwinnelijken ten val te brengen. Hij betoogt dat vernietiging van eigendommen in de geschiedenis hier meer dan eens essentieel voor is geweest. Zou geweld ooit een factor van betekenis kunnen worden in de klimaatstrijd? Malm denk dat dit alleen zal gebeuren als de beweging eerst haar taboe ertegen overwint. De tegenwerping van de klimaatbeweging is dat we de geweldloze middelen nog niet hebben uitgeput. We moeten geduld hebben en de volmaakte burgerlijke ongehoorzaamheid nog een kans geven. Bovendien zou de steun van het volk kunnen verdampen zodra geweld in de mix wordt gegooid. Een negatief radicaal flankeffect is niet ondenkbaar en een serieus risico voor gewelddadige actie. Extremisme kan een beweging zo onsmakelijk maken dat zij iedere invloed verliest. Maar met de opkomst van een flank verschuiven de posities. Malm filosofeert over een positief radicaal flankeffect dat een arbeidsverdeling veronderstelt waarbij gematigden en radicalen zeer verschillende rollen vervullen.
Geweld als uitlaatklep
In het laatste essay vertelt Malm over zijn mooiste ervaringen bij Ende Gelände, toen ze de hekken van een bruinkoolcomplex hadden neergehaald. Hier vertrouwt hij ons toe dat hij geweld ziet als reinigende kracht. Het bevrijdt je van wanhoop en passiviteit en maakt je onbevreesd en herstelt je zelfrespect. Geweld kan een uitlaatklep zijn en Malm lijkt ervan te genieten.
De essays geven een gemengd gevoel. Interessant is Malm´s reflectie op een gewelddadige flank als aanvulling op de klimaatbeweging, zodat er meer resultaat bereikt kan worden. Hij beschrijft met allerlei argumenten de impact van een gewelddadige flank op de beweging en hoe de timing daarbij werkt onder andere om de publieke waardering niet de verliezen. Soms lijkt hij te overtuigd van het effect van geweld. Zijn taalgebruik is erg droog en de formuleringen zijn vaak behoorlijk omslachtig. Dat zal niet aan de vertaling liggen (die op zich keurig is), maar aan Malm´s literaire keuzes. Het is goed dat het maar drie essays zijn. De boodschap komt binnen, al sta ik niet sympathieker tegenover geweld dan hiervoor. Bovendien, het boek blijft niet aan je handen plakken.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
