Waarom de laagsteprijsgarantie ervoor zorgt dat jij te veel betaalt - ‘Pageturner’

Jona van Loenen houdt van economie. Zelfs zóveel, dat hij stopte met zijn economische studie. Hij vond de wetenschap te ver af staan van het alledaagse. In zijn boek Waarom de laagsteprijsgarantie ervoor zorgt dat jij te veel betaalt laat hij zien hoe die wetenschap juist dichtbij kan komen.

Ah, economie… Wetenschap zonder thuis. Haar academici voelen zich ongemakkelijk binnen de sociale wetenschappen, maar zijn niet welkom bij de exacte vakbroeders. Ze heeft waarde gecodeerd in getallen, wetten en modellen gemaakt van veranderlijk menselijk gedrag. En haar wetten zijn correct, zoals natuurwetten correct zijn. Maar de economische logica vangt de realiteit niet. Niet geheel, niet altijd.

Rebellen

Tussen stapels economische verklaringen, voorspellingen en publicaties ligt soms een boek dwars. Tussen fronsende, serieus brommende bbp-profeten en opgewekte marktgelovers duiken soms rebellen op. Zoals de held Daniel Kahneman, die de basis van oud economisch denken onderuithaalde. Met overweldigend bewijs liet hij zien dat de homo economicus niet bestaat. Of Sander Heijne en Hendrik Noten: zij maken in Fantoomgroei (Managementboek van het Jaar 2021) pijnlijk duidelijk dat keuzes in economisch beleid een negatief effect hebben op alles in onze samenleving.

Ook een rebel

Jona van Loenen is ook een dwarsligger. Een vragensteller, die wil weten hoe de economische wetenschap in elkaar steekt. En vooral hoe je de echte wereld beter kunt begrijpen met economische principes. Zijn boodschap: economische wetenschap staat te ver af van de realiteit. En die realiteit is soms raar.

Zijn boek is een pageturner. Geschreven als een kralenketting: aan het eind van elke alinea staat een bruggetje naar de volgende. Die volgende alinea heeft dan een nieuwsgierig makende titel, zodat je blijft doorlezen. Als je een voorbeeld wilt van een alineatitel, kijk dan hoe dit boek heet. Geef toe: je bent nieuwsgierig, je wilt beginnen met lezen.

Eigen ervaring

Van Loenen begint elke tekst dichtbij. Hij vertelt over zijn eigen ervaringen en koppelt het verhaal aan economische principes. Zijn verhaal begint bij een college tijdens zijn economische studie. De docent noemde een economische wet, om in de zin daarna toe te geven dat diezelfde wet in de praktijk niet werkt. Waarom praat je dan over die wet? Van Loenen is sindsdien niet gestopt met vragen stellen over economie. Hij is wél gestopt met zijn studie, want daar vond hij geen antwoorden. Sterker nog, hij vindt dat economen het eerder moeilijker maken dan makkelijker.

Houden van duidelijkheid

Jona van Loenen is geen anti-econoom. Hij vindt niet dat je het vakgebied economie moet opdoeken. Hij houdt gewoon van duidelijkheid, en die wil hij delen. Volgens hem kan iedereen voordeel hebben van echte, makkelijk te begrijpen economische principes. En makkelijk is in de meeste gevallen ook echt makkelijk: dit boek staat vol voorbeelden over slagers, kappers en kroegen. Maar makkelijk is niet altijd eenvoudig. Bij het lezen van dit boek moet je blijven nadenken.

Taylor Swift

Sommige inzichten in dit boek zijn even briljant als logisch. Bijvoorbeeld onder het kopje Waarom jij amper maar Taylor Swift zo belachelijk veel verdient. Hier blinkt Van Loenen uit in het laten zien van echte economische principes. Het gaat namelijk om wat mensen doen, en om de irrationele of half-rationele redenen waarom ze juist dát doen. Het antwoord bij de Taylor Swift-kwestie is: mensen kunnen hun geld maar één keer uitgeven. De (niet-bestaande) volledig rationele mens zoekt naar het beste aanbod voor de beste prijs. De normale mens kijkt een beetje rond, weet naar welke artiest vrienden luisteren, vindt die eigenlijk ook wel goed en geeft er geld aan uit. En dat geld kan dus niet naar een andere artiest. Hoe meer mensen iets leuk of goed vinden, hoe meer aantrekkingskracht het heeft.

De logica in dit stuk herken ik uit het boek Ruis van Kahneman, Sibony en Sunstein. Zij schrijven onder andere over verschijnselen als het bandwagon effect en groupthink, met sterke wetenschappelijke onderbouwing.

Geen natuurwetten

Hoe meer ik in dit boek lees, des te duidelijker de boodschap tussen de regels wordt. Economie is geen wetenschap van absolute natuurwetten. De waarde van geld is iets anders dan zwaartekracht. Net als in het werk van Taleb, Sunstein en Kahneman presenteert Van Loenen echte economie als het inschatten en verklaren van keuzes en gedrag van groepen mensen. Hoe groter de groep mensen, des te waarschijnlijker dat een voorspelling uitkomt. Maar er is nooit een totale, natuurkundige zekerheid – simpelweg omdat er altijd iets kan gebeuren.

Waar het wringt

Hier en daar gaat Van Loenen te kort door de bocht. Hij legt uit dat – vanuit economisch perspectief – winstmaximalisatie goed is. Bedrijven zullen dan namelijk onwenselijke effecten verminderen. Dus ook milieuschade. De praktijk is anders: bedrijven plaatsen veel vormen van negatieve impact bewust buiten de berekeningen. Klimaat en milieu worden wél als kosten gezien wanneer de omgeving eigendom van de gemeenschap is. Dit principe beschrijft Van Loenen eerder in dit boek.

Waarom de laagsteprijsgarantie ervoor zorgt dat jij te veel betaalt is een poging de wisselvalligheid van menselijk gedrag met logica te bekijken. Dat is best goed gelukt. Maar als al ons gedrag volledig voorspelbaar zou zijn, zou dit boek niet bestaan – en zouden economen geen werk meer hebben.