Tijdens een leiderschapsprogramma van Nyenrode raakte ik in gesprek met Edgar Karssing. We deelden een fascinatie voor economie, al had hij een duidelijke voorliefde voor de morele kant daarvan. In zijn boek Het feilbare geweten voert Karssing een denkbeeldige dialoog met Adam Smith (1723–1790), niet alleen bekend als econoom, maar ook als moraalfilosoof. Wat volgt is een bijzonder leesbare reflectie op de mens, het moreel kompas en maatschappelijke verantwoordelijkheid – ingebed in actuele thema’s.
Een dialogisch experiment
Het boek is opgebouwd rond dialogen tussen Karssing en Adam Smith. Smith reageert op moderne denkers zoals Rutger Bregman (De meeste mensen deugen) of Margriet Sitskoorn (Passies van het brein), en dat levert soms prikkelende wrijving op. Je leest ineens hoe een achttiende-eeuwse filosoof denkt over onze hedendaagse overtuigingen. De dialogische vorm maakt het abstracte gedachtegoed verrassend toegankelijk.
Praktische opbouw met reflectie
Het feilbare geweten telt zeven hoofdstukken, elk met dezelfde structuur: dialoog, theoretische toelichting, onderbouwing, samenvatting en oefeningen. Juist die praktische reflectie maakt dit boek bruikbaar voor leiderschapstrainingen of teamontwikkeling. De vragen en opdrachten dwingen tot introspectie en toepassing. Dit is geen boek dat je alleen leest – het nodigt uit tot gesprek.
De onpartijdige toeschouwer
Een centrale notie in Smiths werk is die van de onpartijdige toeschouwer – volgens Karssing een metafoor voor ons geweten. Het is het denkbeeldige publiek dat onze keuzes observeert en toetst. Wie wil leren gewetensvol te handelen, doet er goed aan deze toeschouwer te activeren. De auteur geeft daar ook concrete handvatten voor: oefeningen die uitnodigen tot afstemming met jezelf én je omgeving.
Goed doen of goed uitkomen?
Karssing zet overtuigend uiteen dat Smiths gedachtegoed breder is dan het vaak gereduceerde beeld van de ‘vader van het kapitalisme’. Volgens Smith kan eigenbelang – mits moreel gekaderd – juist bijdragen aan maatschappelijke vooruitgang. In hoofdstuk vijf komen dilemma’s aan bod waar elke leider vandaag de dag mee worstelt: ethiek versus efficiëntie, waarden versus winst. Zijn dat werkelijk tegenstellingen? Of kunnen ze juist samengaan?
Het geweten als ontwikkelbaar vermogen
De titel van het boek komt aan bod in hoofdstuk zes. Ons geweten is feilbaar, zegt Karssing – het is vatbaar voor zelfbedrog en wensdenken. Maar dat betekent niet dat we machteloos zijn. Rolmodellen, aandacht en reflectie kunnen helpen ons moreel kompas te scherpen. De auteur benadrukt dat morele ontwikkeling geen luxe is, maar een noodzakelijke vaardigheid in een complexe wereld.
Voor wie is dit boek?
Niet iedereen zal meteen vallen voor de archaïsche taal van Smith in de dialogen. Termen als ‘deugd’ en ‘sympathie’ klinken wat plechtstatig in een tijd waarin we ‘waarden’ en ‘empathie’ gebruiken. Toch loont het om door te lezen. Wie bereid is om voorbij de stijl te kijken, ontdekt een rijk palet aan inzichten die vandaag de dag verrassend relevant zijn.
Het feilbare geweten is een compact boek, maar zeker geen lichte kost. Het biedt filosofische diepgang, praktische toepassingen en een originele vorm. Karssing slaagt erin om eeuwenoude ideeën actueel te maken en nodigt uit tot reflectie die verder gaat dan het boek zelf. Voor leiders, managers en professionals die hun morele intuïtie willen aanscherpen, is dit boek een waardevolle gids.
Over Ria van Dinteren
Ria van Dinteren is spreker, docent, facilitator, leermanager, organisatieadviseur bij Breinwerk BV en hoofdredacteur van Tijdschrift voor Ontwikkeling in Organisaties (TvOO).