Niet weer een onderzoek - Onderzoek met impact in het publieke domein

Aan de lopende band verlenen gemeenten, ministeries en andere overheids-organisaties opdrachten aan onderzoekers. Veel overheidsonderzoeken leiden niet tot maatschappelijk resultaat en belanden ‘in de la’ of leiden juist tot meer controverse. Zonde van publieke middelen en schadelijk voor het vertrouwen in de overheid.

Alleen al voor de gewenste uitbreiding van luchthaven Lelystad Airport zijn 51 onderzoeken uitgevoerd. Als we uitgaan van zo’n 30.000 euro per onderzoek, zouden deze 51 onderzoeken de overheid meer dan 1,5 miljoen euro hebben gekost. En wat hebben al die onderzoeken onze maatschappij, regio Lelystad, opgeleverd? Een kritische burger die over dit onderwerp is geïnterviewd voor het boek spreekt over ‘telkens nieuw papier’, waarbij weinig betrokkenen op den duur nog het geheel kunnen overzien.

Vertrouwen in de overheid

In ons boek geven wij voorbeelden van onderzoeken die niet leiden tot maatschappelijk resultaat. Bekende voorbeelden zijn de vele onderzoeken naar de gezondheidsrisico’s door uitstoot van Tata Steel en de onderzoeken naar de afhandeling van de toeslagenaffaire, die steeds de wonden openrijten bij ouders, maar de afhandeling niet versnellen. 

Het is uiteindelijk in niemands voordeel als onderzoek tekortschiet. Op korte termijn kan het handig lijken dat een onderzoek een gewenst resultaat oplevert, maar per saldo heeft onderzoek dat niet beantwoordt aan de vragen waar het echt om gaat, slechts nadelen. Het grootste nadeel is dat belanghebbenden, zoals burgers, hun vertrouwen verliezen in de overheid en in de onderzoeken die zij laat uitvoeren.

Opdrachtgevers met ander motief dan ze vertellen

Opdrachtgevers hebben soms een ander motief dan ze vertellen. Zo gebruiken ze onderzoek soms als vluchtheuvel, als afleidingsmanoeuvre. Dat leidt dan tot uitstel van besluitvorming, zoals in het dossier over regionale luchthavens. Daar komt wéér een onderzoek naar, terwijl uit eerdere onderzoeksresultaten in de afgelopen jaren bleek dat ze niet levensvatbaar zijn. Ook een nieuwe Kuip voor Feijenoord behoort, als volgend jaar nog meer onderzoek is gedaan, nog steeds tot de mogelijkheden.   

Soms is er de wens een schuldige aan te wijzen, onder het mom van waarheidsvinding. In andere situaties heeft het laten uitvoeren van een onderzoek niet de bedoeling om een keuze te maken, maar uitsluitend om een keuze te legitimeren. Deze onduidelijkheid over motieven moet stoppen, vinden wij. Temeer omdat ieder motief specifieke eisen stelt aan hoe je het onderzoek opzet en uitvoert. Natuurlijk kan een gemeente de wenselijkheid van een besluit willen onderbouwen, maar doe dan niet alsof alle varianten worden onderzocht. Speel open kaart.

Hand in eigen boezem

Voor het schrijven van ons boek hebben we naast bekende onderzoeken ook honderden eigen onderzoeken geanalyseerd. Wij steken de hand ook in eigen boezem. Zo deden we onderzoek waar onmiddellijk een nieuw onderzoek op volgde, of vergaten we soms belanghebbenden goed te betrekken. Daar hebben we wel van geleerd.

Heldere intentie en motief

We geven negentien adviezen die moeten voorkomen dat onderzoek in een la belandt. Zo vinden we dat altijd bekend moet zijn wie het onderzoek laat uitvoeren en wie het betaalt. Ook moet – net als bij wetenschappelijk onderzoek – duidelijk zijn hoe het onderzoek is uitgevoerd. Het belangrijkste advies is dat vanaf de start de intentie en het motief van de opdrachtgever helder moeten zijn. Begin daarom een onderzoek altijd met de vraag op welke maatschappelijke vraag dat onderzoek antwoord moet geven, en stem daar je aanpak op af. En maak aan het einde duidelijk hoe je kunt volgen wat het effect is van het onderzoek.