‘Managen zal altijd mensenwerk blijven’

In uw vorige boek schetste u de contouren van een tweede machinetijdperk waarin computers steeds meer taken van kenniswerkers gaan overnemen. Zijn de verwachtingen uitgekomen?
Om eerlijk te zijn wisten we niet precies wat we konden verwachten. Maar wat al wel snel duidelijk werd was dat leiders de manier waarop ze hun ondernemingen runnen fundamenteel moeten herzien. Waar begin jaren negentig voorgeprogrammeerde machines massaal routinetaken begonnen over te nemen, zijn computers sinds een jaar of vijf ook in staat om zélf problemen op te lossen. In combinatie met de digitale verbondenheid van honderden miljoenen smartphone-gebruikers heeft dit geleid tot drie fundamentele trends: machines die het opnemen tegen de menselijke geest, internetplatforms die concurreren met goederen en diensten, en een online crowd die steeds vaker een alternatief biedt voor de core, datgene dat een bedrijf tot een bedrijf maakt, zoals organisatorische kennis en vaardigheden. Dit heeft enorme implicaties voor alle aspecten van de bedrijfsvoering, of het nu gaat om concurrentie, de omgang met klanten, het ondernemingsmodel of de organisatiestructuur.

U suggereert onder meer dat CEO's hun besluitvormingsproces gedeeltelijk zullen moeten uitbesteden aan machines, die veel beter zijn in het nemen van rationele beslissingen. Niet elke leider zal hierom staan te trappelen.
En toch zullen ze vroeg of laat wel moeten. In veel organisaties komen cruciale besluiten momenteel nog tot stand op basis van wat in managersjargon zo mooi wordt aangeduid als de Hippo: de highest paid person's opinion. Dit zijn doorgaans topmensen die vertrouwen op hun instinct, en het niet prettig vinden om tegengesproken, laat staan overstemd te worden. Toch zijn er aanwijzingen te over dat zo'n intuïtief proces vaak inferieure beslissingen oplevert, helemaal als je dit vergelijkt met de meer analytische, data-gedreven wijze waarop computers te werk gaan. Managers die in de toekomst zullen floreren zijn dan ook degenen die de bescheidenheid kunnen opbrengen om op basis van harde bewijzen van mening te veranderen. Dit vereist een andere vorm van leiderschap, in de stijl van bijvoorbeeld Tesla-oprichter Elon Musk of Amazon-baas Jeff Bezos. Dit zijn charismatisch topmannen die een grootse visie kunnen koppelen aan wetenschappelijk georiënteerde en op feiten gebaseerde beslissingen.

Valt er voor deze leiders in de toekomst überhaupt nog wat te managen? Veel mensen vrezen dat de meeste banen zullen worden overgenomen door robots.
Dat is inderdaad de heersende visie. Toch hebben we sinds het begin van het tweede machinetijdperk nog niet gezien dat de werkgelegenheid heeft gepiekt. Groeiende economieën creëren met andere woorden nog steeds nieuwe banen, al is het karakter van dat werk inderdaad aan het veranderen. Het bedrijfsleven draaide de afgelopen zeventig jaar vooral op werknemers die over bepaalde basisvaardigheden beschikten en daarnaast gehoorzaam waren. Die tijd is voorbij, want computers zijn in beide opzichten superieur. Maar voor banen waarbij de menselijke geest en machine worden gecombineerd is volop ruimte voor groei. Tot onze verrassing blijken sociale vaardigheden hierbij belangrijker dan ooit. Het tweede machinetijdperk schreeuwt om leiders, verkopers, verzorgers en coaches die kunnen motiveren, onderhandelen, overtuigen, en coördineren. Deze taken zie ik niet gauw worden overgenomen door technologie.

Tegelijkertijd signaleert u de opkomst van gedecentraliseerde autonome organisaties die zonder ook maar enige menselijke tussenkomst kunnen opereren. Is er in de toekomst nog wel een rol weggelegd voor traditionele bedrijven met een manager aan het roer?
Compleet gedecentraliseerde organisaties op basis van blockchain en slimme contracten zijn een intrigerend idee, en er zullen ongetwijfeld fascinerende toepassingen voor gevonden worden. Maar ze zullen de traditionele, door mensen gestuurde onderneming nooit overbodig maken, om de eenvoudige reden dat de werkelijkheid te complex en chaotisch is. Het is simpelweg onmogelijk om een contract te ontwerpen dat rekening houdt met elk mogelijk toekomstscenario. Het probleem met volledig gedecentraliseerde organisaties is dan ook dat ze vroeg of laat tegen onvoorziene omstandigheden aanlopen waarover ze geen legitieme beslissingsbevoegdheid hebben. Door managers aan te stellen die namens aandeelhouders en andere stakeholders knopen kunnen doorhakken hebben ondernemingen die flexibiliteit wél. Bovendien laten werknemers zich niet snel overtuigen door algoritmes of de orders van een robot. Ze blijken veel gevoeliger voor argumenten die in een goed verhaal of een treffende anekdote zijn verpakt. Managen zal daarom altijd mensenwerk blijven.

Ondernemen in een Machine, Platform en Crowd-omgeving wordt gekenmerkt door een winner take all-dynamiek waar vooral de grote bedrijven van profiteren. Is dit een logisch gevolg van het tweede machinetijdperk of spelen er andere factoren mee?
Je ziet inderdaad een ontwikkeling waarbij de grote ondernemingen steeds groter worden. Sommige mensen denken dat dat komt omdat deze megabedrijven zich schuldig maken aan kartelvorming, oneerlijke belastingvoordelen genieten, of omdat ze op een andere manier ons kapitalistische systeem hebben gekaapt. Persoonlijk denk ik dat er eerder sprake is van een natuurlijk proces. Als je kijkt naar de economische geschiedenis zie je dat elk tijdperk van industriële disruptie gepaard gaat met verwarring, omdat oude conventies verdwijnen en nieuwe regels opkomen. Bedrijven die dit het eerst doorhebben kunnen profiteren van een overgangsperiode waarin ze zonder noemenswaardige concurrentie kunnen uitgroeien tot supersterren. Vandaar dat het zo belangrijk is om de vinger aan de pols te houden.

Als het gaat om technologische doorbraken zit u al jaren op de eerste rang. Welk advies kunt u verder nog geven?
Ik zou zeggen: bereid je voor op een science fiction-economie. Ik zie elke dag voorbeelden van de meest onwaarschijnlijke ontwikkelingen die werkelijkheid worden. Vanmiddag nog las ik over een chirurgische robot die uit zichzelf op een perfecte manier een tumor kan wegsnijden. Het enige dat je hoeft te doen is het apparaat boven het gezwel te positioneren en met je stem het commando te geven. Werkelijk ongelooflijk, maar aan de andere kant: waarom ook niet? Ik ben allang niet meer verbaasd als iets me verbaast, haha.