Waar moet ik me tijdens dit gesprek op voorbereiden? Ik heb het gevoel dat je elk moment een ‘prikkelding’ uit de hoge hoed kunt toveren.
Wat had je verwacht? Normaal gesproken probeer ik mijn therapeutische gesprekken wel gescheiden te houden van andersoortige gesprekken. Maar ik moet bekennen dat ik één ding heb meegenomen: de voorzittershamer. Die had ik ook meegenomen naar de fotoshoot. Het lijkt me leuk als die genoemd kan worden in het stuk. Afgelopen week heb ik die hamer nog gebruikt in twee gesprekken, bij mensen die zich hadden voorgenomen om iets helemaal anders te gaan doen. Dat is goed, zeg ik dan, maar dan moet je er wel even een klap op geven. Als ze daar dan zitten met die hamer in de hand, slaat de twijfel toe. Door ze te laten slaan, is er geen weg meer terug. Sommigen slaan meteen, anderen geven maar een klein tikje, weer anderen slaan helemaal niet. Die voorzittershamer zorgt ervoor dat ze op een nieuwe manier naar hun verandering gaan kijken.
Hoe ben je in de hoek van provocatieve coaching terechtgekomen?
De korte versie? Tijdens een studiedag van mijn oude werk, in het stadion van N.E.C., had ik me ingeschreven voor een workshop in de kleedkamer van het bezoekende team. Daar was ik nog nooit geweest, dus dat leek me interessant. Het bleek dat die workshop werd gegeven door iemand die binnen een paar tellen de problemen van de deelnemers kon oplossen. Waar zit jij mee? Oh, heb je daar-en-daar wel eens aan gedacht? En hup, daar ging hij naar de volgende. Iedereen vond het geweldig.
Ik wilde ook mensen snel en op een leuke manier helpen. Vervolgens ben ik naar een kennismakingsdag geweest waar Jaap Hollander sprak, een van de twee Nederlandse goeroes die ik in mijn boek noem. Toen ik hem aan het werk zag, was ik na twee minuten om. Welkom allemaal, zei hij, we zitten hier met een man of veertig, wat ontzettend leuk. Heel Nederland is al coach, en de veertig die het nog niet zijn, zitten hier. Echt heel geestig, vond ik, om met zo’n grote lach op zijn gezicht zo’n sneer te geven.
Hoe wist Hollander je te overtuigen?
Hij haalde een vrouw naar voren die vertelde dat haar kind niet meer naar school ging. Ze had problemen met de leerplichtambtenaar en was tamelijk somber over haar kind. Vervolgens vroeg Hollander of ze meer kinderen had. Ja, antwoordde ze, nog twee. Die bleken het prima te doen. Ah, concludeerde hij, je hebt dus twee kinderen die gelukt zijn en één die niet gelukt is. En waar het eerst nog een waardeloos kind was, maakte die vrouw opeens een draai van 180 graden en begon het voor haar kind op te nemen. Ineens was het een hartstikke leuk jong. Ik vond het fantastisch wat hij deed: door haar op een vriendelijke manier een beetje te prikkelen, kreeg hij het voor elkaar dat haar mindset helemaal veranderde. Heel fascinerend.
De naam provocatieve coaching, schrijf je, is gekozen bij gebrek aan beter. Hoort dat relativerende bij dit type coaching?
Misschien wel, ja. Provocatief komt van het Latijnse provocare, oftewel naar voren roepen. En in die zin is het een goede naam. Maar provocatief heeft ook een negatieve betekenis, alsof we mensen aan het afzeiken zijn. Het tegendeel is echter het geval. Daarom wordt het ook wel kroegtherapie genoemd. Je moet het zien als een gesprek tussen een paar vrienden in het café. Dan zeg je ook wel eens dingen tegen elkaar die buiten die context heel vreemd zouden overkomen. Maar je kunt het doen omdat de onderlinge verstandsverhouding goed is en iedereen zijn rol kent. Daarom probeer ik altijd zo snel mogelijk een sfeer van vriendschap te creëren. Dat klinkt een beetje soft, maar het is wel belangrijk.
Veel coaches doen hun best authentiek te zijn, maar daar gaat het volgens mij helemaal niet om. Het gaat niet om mij, maar om de mensen die ik moet helpen. Ik kan wel heel authentiek gaan zitten zijn, maar daar schieten zij niets mee op. Ik moet me juist aanpassen en zorgen dat er een klik ontstaat. Door mijn prikkeldingen te gebruiken, zorg ik voor een leuker, speelser en visueler gesprek. De verrassing van het prikkelding zorgt voor een soort ontspannen betrokkenheid.
Waar gaat het om bij de provocatieve coaching?
Volgens de officiële leer om warmte, humor en uitdaging. En ik heb verrassing erin gefietst. Verrast zijn is de enige emotie die zowel positief als negatief kan zijn. Met een goede verrassing kun je mensen uitdagen, zodat ze denken: hé, wat zit hier aan de hand? Dan heb je meteen de aandacht. Je hoeft er niet eens humoristisch of grappig voor te zijn. Misschien moet je er een beetje talent voor hebben en snel kunnen denken. Het helpt als je ad rem bent.
Is het ook mogelijk deze methode deels te gebruiken? Ik heb het gevoel dat het in een soort totaalpakket moet zitten.
Nee hoor, dat kan best. Er zijn provocatieve coaches die puur provocatief werken en mensen dus gewoon niet helpen. Ik ken iemand die heeft een wekker staan, en als het uur voorbij is, dan is het einde sessie en moet je vertrekken. Andere coaches werken twintig minuten provocatief en bespreken daarna wat er is gebeurd. Dat is ook prima.
Zelf geef ik vooral onzinnige adviezen en prikkeldingen, zodat mensen denken: wat is dit voor raars? Dan gaan ze nadenken. Maar af en toe heb ik ook een serieus advies. Dan zie ik mensen al kijken: zou hij dat nou menen? Dan is er eigenlijk sprake van een dubbele verrassing. Als iemand mij vertelt dat hij veel piekert, zeg ik rustig dat hij een steentje in z’n schoen moet doen. Als hij dan gaat lopen, piekert hij echt niet meer. Of ik doe net alsof ik dokter ben en ik haal mijn receptenblok tevoorschijn: wat zou het beste recept voor jou zijn? En dan geef ik het recept mee en hebben ze een ‘herinnerding’.
Hoe voorkom je dat het een gimmick wordt, die prikkeldingen waarmee je werkt?
Is dat nodig dan? In feite is het ook een spelletje. Dat is het bijzondere van provocatief coachen. Je kunt gewoon slechte adviezen geven. Dan zul je zeggen: maar daar hebben mensen toch niets aan? Nee, dat klopt. Dat is ook helemaal niet erg. Als iemand onder zijn baas lijdt en ik geef hem een potje Fuck-It-All-pillen, kan hij die toch gewoon innemen als hij weer eens problemen met z’n baas heeft? Het is natuurlijk totale flauwekul, ik weet ook wel dat niemand dat gaat doen. Maar het relativeert enorm. Niet helpen helpt ook, zoals Jeffrey Wijnberg schreef in zijn boek Niet-helpen voor hulpverleners. Hij is daar heel strikt in: hij helpt gewoon niet. Veel mensen zitten vast in hun problemen en hebben ze al honderd keer in hun hoofd afgedraaid. Zulke mensen hebben gewoon wat lucht nodig. Dan kunnen prikkeldingen en humor veel betekenen.
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.