In zijn openingspraatje liet Cees Maas, voorzitter van de naar hem genoemde adviescommissie Toekomst Banken, weten dat de crisis niet aan één oorzaak te wijten was, maar dat een heleboel dingen tegelijkertijd misgingen. De rommelhypotheken in de VS, de bankiersbonussen (niet zozeer die van topmannen maar van risiconemers op de werkvloer), de onderkapitalisatie van de banken en hun falende risicobeheer, de ondeskundigheid van vele bankiers, die tot de crisis uitbrak nog nooit van subprime leningen hadden gehoord, falende rating agencies, toezichthouders en accountants, en ten slotte de hebzucht van aandeelhouders en gewone spaarders. Maar zijn boodschap was niet dat iedereen schuld had (en dus niemand), maar wel dat we allemaal naar onszelf moesten kijken om na te gaan waar onze eigen verantwoordelijkheid lag. De crisis kon ondertussen ook reinigend werken, om bijvoorbeeld het ontbrekend ethisch normbesef van bankiers te herstellen.
Toch lijkt hebzucht (of liever: de zucht naar erkenning en status via geld) al deze oorzaken samen te binden. En dan vooral de bonusdrang van bankiers die mensen foute leningen aansmeren, onverantwoordelijke risico’s nemen, elkaar de hand boven het hoofd houden en gezamenlijk een enorme zeepbel blazen. Dat begon al met de Tulpenmanie in de Gouden Eeuw, toen één exemplaar van de Semper Augustus 10.000 gulden kostte: het toenmalige equivalent van een statig Amsterdams grachtenpand. Het gerucht dat de vraag was opgedroogd leidde tot een plotselinge prijzenval en de eerste financiële crisis in de geschiedenis.
De Crisisroute voert door een museum dat niet alleen een ‘dynamisch kenniscentrum op het gebied van geld’ wil zijn, maar ook een hoog interactief fun- en quizgehalte heeft: ‘Wat doet de crisis met jou?’ Helaas was het onderdeel ‘Vertel wat jij zou doen met 1 miljoen’ tijdelijk buiten gebruik, maar ik vermoed dat dat een opzettelijke grap is. Aan het einde van de route stuit de bezoeker op een ruimte waarin je medewerkers echte euromunten ziet slaan en in plastic zakjes in grote kisten ziet stoppen. Af en toe lachen ze blijmoedig door de ramen naar de museumbezoeker, alsof ze willen zeggen: geld, je kan niet zonder. Inderdaad: geld is een onmisbare uitvinding. Maar wordt het niet tijd om de hebzucht in het museum bij te zetten?
Over Dick Pels
Socioloog en filosoof Dick Pels is essayist voor onder andere NRC Handelsblad, de Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Hollands Diep. Hij is (hoofd)docent maatschappijtheorie en sociale filosofie aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen. Daarnaast is hij een van de oprichters van de progressieve denktank Waterland.
