De snelheid waarmee hij artikelen, blogs en bestsellers schreef deden vermoedens rijzen dat er iets niet helemaal goed zat. Geen gezond mens kon op alleen een bruine boterham met kaas zo veel artikelen schrijven. En dat bleek dus ook zo. Vorig jaar werd Lehrer gepakt voor plagiaat en – net als Armstrong een paar maanden eerder – zei hij publiekelijk ‘sorry’ in ruil voor een smak geld. Wat zorgde ervoor dat hij door het stof moest, zijn opdrachtgevers hem de laan uit stuurden en de carrière van de nog jonge schrijver al verwoest lijkt?
Allereerst heeft Lehrer in zijn laatste boek Imagine:hoe creativiteit werkt, waarin hij op zoek gaat naar de neurowetenschappelijke achtergronden van creativiteit, citaten verzonnen. Van Bob Dylan nota bene. In het boek zei Dylan bijvoorbeeld over het creatieve proces: ‘Het is moeilijk om uit te leggen. Het is dat gevoel dat je iets te zeggen hebt.’ Dylan-fanaten konden geen enkele bron vinden waar deze uitspraak vandaan kwam, behalve dan het brein van Lehrer.
Ten tweede, plagiaat. Niet alleen werden er in zijn artikelen aanwijzingen gevonden voor het overnemen van andermans werk zonder bronvermelding, ook recyclede hij zijn eigen stukken bij verschillende opdrachtgevers. Zelfplagiaat (ja, dat kan blijkbaar ook). The New Yorker voelde zich in de maling genomen en besloot Lehrer, ooit binnengehaald als de opvolger van de roemruchte Malcolm Gladwell (van de bestsellers Intuïtie en Uitblinkers), op straat te zetten. De uitgever van ‘Imagine’ heeft het boek inmiddels uit de handel gehaald en bekijkt nu of het boek herzien kan worden en wellicht opnieuw uitgegeven zonder de verzonnen quotes en met de juiste bronvermelding.
Dat is te hopen, want als je voorbij het eerste hoofdstuk leest waarin de beruchte quotes van Bob Dylan staan, dan geeft Lehrer een interessante blik op plagiaat. Voor creativiteit is een vrije handel in ideeën nodig, bepleit hij. ‘Uitvinders moeten kunnen verdienen aan hun uitvindingen, maar we moeten ook een cultuur van lenen en bewerken aanmoedigen.’ Volgens de schrijver lag een losse opvatting van auteursrecht aan de basis van de grootste werken uit de geschiedenis. William Shakespeare deinsde er bijvoorbeeld niet voor terug zonder bronvermelding stukken van zijn collega’s te kopiëren. ‘Bijna alle plotten van Shakespeare, van Hamlet tot Romeo en Julia, zijn overgenomen uit andere bronnen. Hij stopte nooit met het stelen van Marlowe.’ En over Dylan schrijft Lehrer: ‘T.S. Elliot verwoordde het het beste: "Onvolwassen dichters imiteren. Volwassen dichters stelen." Al op 21-jarige leeftijd was Dylan een volwassen dichter. Hij was al een dief.’
Lehrer stelt dat hoewel ideeën niet gratis hoeven te zijn, er tegenwoordig te veel nadruk wordt gelegd op het patenteren en afschermen van nieuwe ideeën. ‘In de laatste jaren wordt de Amerikaanse creativiteit ondermijnd door een overvloed aan vage patenten en herhaaldelijke uitbreiding van auteursrechten.’ Zo bezien is Lehrers plagiaat bijna een statement. Een idee van een nieuwe internetgeneratie die ideeën en werken belangrijker vindt dan geld en ego’s. Die wetenschappelijke artikelen vrij toegankelijk willen maken en van beelden van het NOS Journaal een Lucky TV maken, zonder al te veel in te zitten over de instanties die opkomen voor de ego’s en portemonnees van de eigenaar van deze beelden. Zulke gedachtes verlammen immers creativiteit, betoogt Lehrer.
Toch lijkt Lehrer zijn punt niet door te willen drukken. Tijdens zijn eerste openbare spreekbeurt sinds maanden zei hij, voordat hij 20.000 dollar in zijn zak stak: ‘Sorry.’ En: ‘Ik heb meer regeltjes nodig.’
(De uitgever - Business Contact - van de Nederlandse versie laat per omgaande het volgende weten: 'Nederlandse boek is inmiddels weer leverbaar, met de correcties van de Amerikaanse factcheckers keurig doorgevoerd.' Waarvan acte!)
