‘Het is een patroon’. In ons dagelijkse taalgebruik hebben we het vaak over ‘patronen’. Zo had Sigrid Kaag het tijdens het debat over de toeslagenaffaire over Ruttes ‘patroon van vergeetachtigheid’. En maak je steeds dezelfde fouten, dan is er sprake van een patroon dat ‘doorbroken’ moet worden. Corporate antropoloog Daniëlle Braun is al sinds haar kindertijd gefascineerd door patronen en verbanden. We zien ze overal: in de natuur zoals bijvoorbeeld in pauwenveren en varens, in menselijke constructies zoals de Eiffeltoren en in gedrag in organisaties. In dit boek behandelt Braun allerlei vragen rondom patronen in organisaties. Ze laat ons meekijken door haar antropologenbril, met dit verrassende en rijk geschakeerde boek als resultaat.
Patronen kun je op verschillende lagen waarnemen. Wat zich manifesteert in een individu zie je terug in een team, een organisatie, een volk, in de wereld. Zo kun je steeds bepalen op welk niveau je wil interveniëren.
Een grote rol in het overigens prachtig vormgegeven boek, is ingeruimd voor context, van oudsher het domein van de antropologie. Braun introduceert hier de termen emic en etic, kernbegrippen uit de antropologie. Ze verwijzen naar het onderzoeksperspectief waarmee je naar de werkelijkheid kijkt. Emic is het standpunt van binnenuit bekeken, met het etic perspectief neem je de rol van observator aan. Het emic-perspectief is cruciaal voor de acceptatie. Als je alleen vanuit etic terugkoppelt, ontstaat vaak een afwerende reactie. De kracht van goed onderzoek, betoogt Braun, is een continue en doordachte wisseling tussen beide perspectieven.
De nuance die hieruit spreekt, is in het hele boek te herkennen. Zo laat Braun zien dat patronen nooit eenduidig zijn, en houdt ze een pleidooi voor ‘meervoudig partijdig kijken’ zoals ze dat zo mooi noemt. Zelfkennis is daarvoor cruciaal in de ogen van Braun, zodat je weet waar je blinde vlek zit. Een grappige cartoon van Selçuk Erdem van een neushoorn die allerlei landschappen schildert, illustreert hoe we allemaal beperkt zijn in onze waarneming, door onze achtergrond, ervaring, of, in het geval van de neushoorn, een grote hoorn voor onze neus. Op alle schilderijtjes is namelijk zijn eigen hoorn prominent in beeld. En zo hebben we allemaal onze eigen neushoorn. Helemaal niet erg. Als je je er maar van bewust bent, zodat je kunt schakelen van perspectief.
‘Weerstand’ is volgens Braun geliefd jargon van consultants en veranderaars. Maar het is toch vooral bullshit meent ze. Weerstand is namelijk niets anders dan een andere mening, een ander zicht op dezelfde werkelijkheid. In dit soort passages zijn Brauns antropologie-roots duidelijk te herkennen. Hier sijpelt ook de prettig-ontregelende toon van een van haar eerdere boeken, (Da’s gek) door. Braun is voortdurend waakzaam om weg te blijven van het oordeel, de andere kant te laten zien, en ons er van bewust te maken dat het uitmaakt vanuit welke positie je naar een bepaalde situatie kijkt.
Een ander opvallend onderdeel in dit boek is Brauns pleidooi voor het waarnemen met al je zintuigen. Hoe zeer dit misschien ook een ‘technisch’ boek is met allerlei onderzoeksmethodieken, patroonherkenning gaat niet zonder zintuigelijke waarneming en emoties mee te nemen in je verhaal. Het boek laveert tussen gedegen inhoud enerzijds en de kracht van verbeelding en verwondering anderzijds, met verandermodellen en manieren om naar patronen te kijken, aansprekende praktijkverhalen, prachtige foto’s en Brauns persoonlijke touch. Uit alles spreekt liefde voor het vak.
Als veranderaar, consultant, leidinggevende, coach of docent ben je je eigen instrument. Zelfkennis en reflectie zijn dan ook cruciaal. Mooi is dan ook dat reiziger Braun het boek eindigt met het belang van het maken van ‘de reis naar binnen’, die misschien nog wel spannender is dan al die andere reizen. Ze bevindt zicht daarmee in goed gezelschap. Want zoals VN-secretaris Hammarskjöld ooit al zei: ‘De langste reis is de reis naar binnen.’
Over Sylvie van der Haar
Sylvie van der Haar is trainer/coach en verzorgt workshops, met o.a. managementboeken als inspiratiebron. Ze is verbonden aan De tweede viool.
