Op werkdagen voor 23:00 besteld, morgen in huis Gratis verzending vanaf €20

Recensie

Management en Moraal

Pessimisten (of zijn het realisten) beweren wel dat organisaties geen geweten hebben, omdat ze geen geheugen hebben. En een geheugen is onmisbaar voor morele disciplinering.

C.K. Musch | 14 mei 2001 | 4-6 minuten leestijd

Met de secularisering van de samenleving en het wegvallen van actieve socialisatie door de school alsmede de toegenomen individualisering hebben morele codes als de Heidelbergse Catechismus of de 12 artikelen des geloofs of zelfs het Rode Boekje van Mao hun vanzelfsprekendheid verloren. Aan de andere kant krijgen organisaties steeds meer een aandeel op het gebied van zingeving. Identiteit, zelfrespect en werk zijn immers nauw met elkaar verweven. Organisaties en managers krijgen dus meer van doen met morele vraagstukken. Dat wordt nog versterkt door een toenemende maatschappelijke belangstelling voor de morele handel en wandel van organisaties. Het rekening houden met die belangstelling plaatst de leiding van organisaties vaak voor dilemma's. In 'Management en Moraal' van Wempe en Melis wordt aan de hand van theorieën en cases een verkenning geboden van de morele aspecten van management. Belangrijke bouwstenen lijken daartoe nut, respect en deugdelijkheid. Met andere woorden, normen en waarden van zowel de organisatie, het management maar zeker ook van de omgeving bepalen het oordeel over een zaak. Want dat is volgens de schrijvers van belang, morele uitspraken houden een beoordeling in van een situatie; een beoordeling die vervolgens tot handelen zal leiden. Moraliteit is namelijk per definitie normatief. Verhelderend is verder dat in het boek wordt benoemd dat het bij moraliteit gaat om vormen van intermenselijk verkeer, namelijk de rechten en plichten van mensen en organisaties ten opzichte van elkaar, omdat die rechten en plichten in het geding zijn. Morele kwesties gaan ook over fundamentele belangen en opvattingen. De auteurs maken een hygiënisch onderscheid tussen de ethiek die let op gevolgen en de ethiek die is gestoeld op beginselen. Bij de ethiek van de gevolgen maak je een afweging van belangen. Zo dreigde indertijd discriminatie in de vorm van de niet-joodverklaring waar sommige Arabische landen om vroegen. In de ethiek der gevolgen worden de belangen van bijvoorbeeld twee medewerkers die dit zou betreffen, afgewogen ten opzichte van het voorbestaan van de onderneming. In de ethiek van beginselen daarentegen staat de fundamentele onschendbaarheid van een beginsel centraal. Je mag niet discrimineren en dus hoeft er geen afweging gemaakt te worden. Hoe nodig het is om zoals de auteurs betogen, over management en moraal na te denken blijkt uit wetenschappelijk onderzoek naar de fundamenten van ethisch handelen. Hierover is gerapporteerd in Filosofie Magazine van augustus 2000. De belangrijkste conclusie van dat onderzoek was namelijk, dat juist in de ethiek blijkt dat de mens over een groot vermogen beschikt om onderscheid te maken tussen wat hij zegt en wat hij doet. Deelnemers in een onderzoek spraken af zich aan een bepaalde morele code te houden in de toedeling van schaarse middelen, door zichzelf namelijk niet te bevoordelen. Over het algemeen hield men zich daar niet aan, terwijl men zei dat wel te doen. Men bevoordeelde zichzelf wel degelijk. Zodra de deelnemers echter tegenover een spiegel werden gezet, steeg de eerlijkheid en hield men zich meer aan de spelregels. De bevoordeling van zichzelf nam af. Zelfwaarneming maakt eerlijk, is de conclusie. Dit leert natuurlijk, dat voor de beoefening van moreel management in elk geval twee dingen noodzakelijk zijn: een duidelijke morele code die aan alle organisatiegenoten bekend is en een vorm van zelfwaarneming. Transparantie noemen we dat ook wel, in eigentijds jargon. Dat zou een nieuwe kijk bieden op vormen van intern en extern toezicht op organisaties, omdat een taak van dat toezicht natuurlijk ook zou zijn om te letten op het bestaan en nakomen van de morele codes. De vraag is echter of je dat zo moet institutionaliseren. Zou het niet beter zijn om een morele code te ontwikkelen die met vanzelfsprekendheid wordt beoefend? De studie van Wempe en Melis is ook daarom interessant, omdat zij voorstellen de organisatie te zien als een 'moreel persoon' in navolging van het denken in termen van de rechtspersoon. Op die manier zijn op de morele persoon dezelfde morele condities van toepassing als op de natuurlijke persoon. Een boeiende gedachtelijn, waarbij het spijtig is dat de auteurs het aspect van leiderschap zozeer onderbelicht laten. Leiders van organisaties hebben daarin een voorbeeldfunctie. Een bedrijf waarvan de top zichzelf een verhoging van de bestuursvergoeding toekent van 13,8%, onder gelijktijdig voorstel van verlaging van lonen en ontslag van 2000 medewerkers, heeft het lastig, althans in morele termen. Het notenapparaat van de studie van Wempe en Melis is betrekkelijk beperkt, zowel qua diepgang als qua breedte. Bovendien maakt het hier een daar een wat verouderde indruk, wat overigens ook geldt voor de cases. Belangrijke Nederlandse denkers op het gebied van organisatie-ethiek als Heleen Dupuis ontbreken geheel. De voor de studie der ethiek zo belangrijke Amerikaanse auteur Kohlberg wordt wat terloops genoemd, waarbij overigens is nagelaten diens belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van de moraal weer te geven. Al met al is deze studie als eerste inleiding op het thema een waardevol werk. Voor wie zich al vaker met het thema leiderschap en ethiek heeft bezig gehouden, ligt een diepgravender studie meer voor de hand. Een voortreffelijk voorbeeld daarvan is 'Ethics and Justice in Organisations' van M. Singer, verschenen in de Avebury Series in Philosophy. Naast een uitvoerige en zeer leesbare analyse van het denken over ethiek schenkt Singer aandacht aan de vraag wat nu de rol van leiders is in het werken met ethiek.

Over C.K. Musch

C.K. Musch is zelfstandig bestuursadviseur te Rhenen. Hij is moderator van de Comeniusleergang van de Universiteit Groningen. Hij publiceert over vraagstukken op gebieden als leiderschap en maatschappelijke legitimering. Nader kennismaken kan op www.traitdunion.org.

Deel dit artikel

Wat vond u van dit artikel?

0
0

Boek bij dit artikel

Populaire producten

    Personen

      Trefwoorden