De brein machine

Emoties, laat Mark Nelissen in 'De brein machine' zien, zijn bedoeld om ons als soort in leven te houden en wel door middel van het sociale gedrag, bijvoorbeeld de onderlinge samenwerking. Ons gedrag wordt lang niet zo ingrijpend gestuurd door onze ratio als we wel denken - zie ook 'Het slimme onbewuste' van Ab Dijksterhuis. Welke soort emoties zijn er zoal? Nelissen behandelt in zijn boek vreugde, verdriet, woede, verbazing, walging, schaamte, schuld, trots en angst. Bij angst bijvoorbeeld, maakt alles wat je aan het doen bent, plaats voor een fight or flight-reactie. De spijsvertering wordt op een laag pitje gezet; het bloed wordt naar de spieren en de hersenen gepompt. De huid moet inleveren en het bloed trekt daaruit weg; het hart gaat sneller slaan om meer bloed rond te pompen. De hersenen nemen vervolgens een beslissing wat te doen: vluchten of vechten? Dit laat zien hoeveel lichamelijke reacties er zijn die gecoördineerd moeten worden door een dirigent. Opvallend is dat het allemaal supersnel in gang wordt gezet, veel sneller dan je ooit via de rationele weg zou doen. Dat klopt ook, want het rationele brein is er niet bij betrokken. Dit fight or flight-gedrag is gedurende de evolutie bij iedereen 'ingebouwd' omdat het in onze voorgeschiedenis een veelvoorkomend probleem was. Er waren voortdurend bedreigingen, vaak met een grote kans op doodgaan. Mensen die geen angst voelden voor veelvoorkomende gevaren, hadden minder overlevingskansen. De stelling van de auteur is dat emoties geëvolueerd zijn door natuurlijke selectie en derhalve een biologische basis hebben. Zo dateert de angst van mensen voor spinnen en slangen uit de oertijd en heeft een biologische basis. Een dergelijke angst is niet meer functioneel in een land zonder giftige spinnen. Angst voor roken zou beter zijn, maar het duurt even voor dat in onze genen is ingebouwd. Kun je een plek in de hersenen aanwijzen waar de emoties zetelen? Globaal weten we wel waar de grote gebieden in de hersenen mee corresponderen. Soms is er wel sprake van een eenduidige plek. In een onderzoek naar Parkinson-patiënten bij wie medicijnen niet meer werken, zijn elektrodes geplaatst om een bepaald deel van de hersenen te prikkelen. Als je op de goede plek prikt - en dat luistert nauw - verdwijnen de verschijnselen van Parkinson onmiddellijk. Maar meestal is er sprake van samenwerking tussen groepen neuronen of hersengebieden. Daarom ben je in staat op een rode auto met gierende banden en stinkende diesel als een geheel te zien, hoewel de plekken voor zien, horen en ruiken op verschillende plaatsen in de hersenen te vinden zijn. Angst zetelt in de amygdala (evenals woede) en dat is een evolutionair oude structuur in de hersenen. Hier worden de herinneringen aan angst opgeslagen en als het nodig is geactiveerd. Er zijn allerlei onderzoeken gedaan die aantonen dat het angstsysteem werkt zonder dat we ons ervan bewust zijn, dus ook zonder dat er verbindingen worden gelegd met ons rationele brein. Naast de verschillende emoties bespreekt Nelissen ook de chemische stoffen die een rol spelen bij emoties; neurotransmitters en hormonen. Het gaat dan om bijvoorbeeld de geslachtshormonen, maar ook om adrenaline en ook oxytocine. Tegenwoordig weet men dat oxytocine meerdere functies heeft. Het staat in de wetenschap bekend als het hormoon dat de bevalling in gang zet en de melkproductie in gang brengt. Het is echter ook in staat om de motivatie voor sociaal contact op te wekken. Sociaal contact is een goed middel tegen stress. Bovendien wordt het hormoon afgescheiden bij lichamelijk contact en dat geeft ons een goed gevoel. Het wordt daarom ook wel het knuffelhormoon genoemd. Onderzoekers aan de universiteit van Bonn hebben proeven gedaan met oxytocine in een neusspray. Mannen die de neusspray gebruikten, waren ineens veel gevoeliger dan mannen in een controlegroep die een zoutoplossing in hun neus vernevelden. Op internet worden deze sprays al aangeboden, onder het motto van het verhogen van verbondenheid, weerbaarheid en geluksgevoel! Is 'De brein machine' iets voor managers? Volgens mij is het goed om als manager iets te weten over hoe het brein in elkaar zit en vooral hoe het te veranderen is. Voor dit boek moet je wat zitvlees hebben, het is bijna 300 pagina's. Het leest wel gemakkelijk, ook voor niet-ingewijden. De snelle managers met weinig tijd doen er beter aan 'Het maakbare brein' van Margriet Sitskoorn te lezen.