De olifant en de vlo

Steeds had ik het gevoel dat ik niet toe kwam aan echte vernieuwing, aan echte innovaties in werkprocessen en producten. De organisaties waarvoor ik tot die tijd had gewerkt hadden steeds bepaald wat ik moest doen, hoe ik mijn werk moest doen, wanneer ik het werk moest doen en het tempo waarin ik het werk moest doen. Ik was vastbesloten mijn leven weer in eigen hand te nemen, zelf het tempo te bepalen van het rad en die dingen te doen waarvan ik vond dat ze er toe deden. Ik begon vol goede moed. Aanvankelijk verliep alles volgens plan. Mijn agenda was van de ene dag op de andere leeg. Ik bepaalde zelf voortaan hoe ik hem zou vullen. Tenslotte was ik directeur van mijzelf. Mijn werkplek was perfect. Een eigen werkkamer in huis, dichtbij vrouw en kinderen en omringd met boeken en andere benodigdheden die mij in mijn werk inspireerden. Ik startte nog net in een goede economische tijd en opdrachten kwamen als vanzelf. Hier had ik duidelijk veel eerder aan moeten beginnen. Maar de economisch tijding veranderde. Mijn opdrachten liepen zo'n beetje af. Dat was in het begin niet zo erg. Ik had hard gewerkt en er was een buffer opgebouwd. Bij de olifanten was er echter ook een verandering gaande. De economische tegenwind werd krachtiger en zoals olifanten dan plegen te doen, keerden ze hun kont tegen de wind in de hoop zich staande te kunnen houden. Vooruit kwamen ze echter niet meer. Achteruit gingen ze wel. Zelfstandigen inhuren was er echter ineens niet meer bij. Ze hadden al moeite genoeg om met tegenwind op dezelfde plaats te blijven. En ik moest plotseling nadenken over mijn rol in deze voor mij nieuwe situatie. Ik zag natuurlijk wel dat er bij de olifanten veel moest gebeuren om ze weer in beweging te krijgen. Maar zij waren groot en ik was maar klein. Ik moest denken aan de bekende mop van de olifant en de muis die samen over de brug liepen. Zegt die muis tegen de olifant: 'Wat stampen we lekker hè?' De grijze muis, de hamster in dienst van de olifant, had het er maar druk mee. Ze stampten dat het een lust was, maar de olifant kregen ze absoluut niet in beweging, dat zag iedereen wel. Het sterkte mijn gevoel dat het geen zin had om weer een hamster te worden. Kennelijk moest ik me anders gedragen om de lijdende olifant in beweging te krijgen. Ik moest me gedragen als een vlo! Vlooien zijn volgens Charles Handy de zelfstandige dienstverleners, die alleen of met collega's werken en zichzelf en hun kennis aan de grote organisaties verkopen. Vlooien zijn eigenzinnig en hebben afwijkende ideeën. Grote organisaties die willen (en moeten) vernieuwen zullen steeds afhankelijker worden van deze mensen. Handy beschrijft in autobiografische vorm zijn eigen ervaringen als vlo. De gelijkenissen met mijn eigen ervaringen zijn opmerkelijk. Handy levert in mijn ogen een meesterwerkje af. Een 'must' voor leiders van olifanten en voor vlooien. Een vlo is een vernieuwer een alchemist, iemand die continue stilstaat bij het hier en nu, inschat hoe de toekomstige patronen zullen lopen en daar vervolgens passende acties op bedenkt en uitvoert. Alles kan en alles kan geleerd worden is hun devies. Ze worden gedreven door passie voor hun product of hun zaak. Ze zijn overtuigd van het feit dat wat ze doen belangrijk is. Hun inzet is groot en ze experimenteren zonder zich druk te maken over een mogelijke mislukking. Een vlo spreekt niet over mislukkingen of fouten, maar over leerervaringen. Leren is een 'must' voor de vlo. Ze zijn hun eigen merk. Populair zijn ze niet bij de olifanten. Ze verstoren de bestaande orde en zetten de boel op zijn kop. Ze maken keuzes en durven 'nee' te zeggen. Andere kenmerkende eigenschappen van de vlo: ze zijn trouw aan zichzelf, behandelen iedereen met respect, zijn integer, hebben reflectief vermogen en denken onconventioneel. Met het laatste hebben olifanten vaak de nodige moeite. Zij moeten volgens Handy echter niet zo benauwd zijn: 'Wie te veel zijn best doet zijn kinderen te sturen kon wel eens rebellen kweken'. Vlooien zijn ook niet gemakkelijk met één klap te vangen. Zij hebben zich een zesde zintuig aangeleerd: een ander manier van kijken. Ze zijn op alles voorbereid. Vlooien gedragen zich als acterend regisseurs en hebben volgens Handy dus ook agenten nodig die hen promoten. Zie hier een nieuwe rol voor uitzendbureaus en bureaus voor interim management. Hun opleiding of achtergrond is niet het meest belangrijk, maar wat ze er mee doen. Ze stellen gezond verstand boven wetenschappelijke theorie. Vlooien zijn ook niet graag eenzaam. Zij sluiten zich bij elkaar aan. Maar hun vrijheid weegt voor hen het zwaarst. Vlooien houden alle mogelijkheden open, ze ontwikkelen keuzemogelijkheden voor de olifant. Olifanten zouden nieuwsgieriger moeten zijn, meer initiatieven moeten ontwikkelen en meer moeten experimenteren. Dan ontdekken ze misschien wie ze zijn, dat ze uniek kunnen zijn, dat ze alles kunnen worden, dat ze kunnen vliegen. Olifanten staan volgens Handy voor vier uitdagingen: 1. Hoe te groeien en toch klein en persoonlijk te blijven? 2. Hoe creativiteit te verenigen met efficiency? 3. Hoe zowel welvarend te zijn als sociaal acceptabel? 4. Hoe zowel eigenaren van ideeën te belonen als de eigenaren van het bedrijf? Handy stelt dat we af moeten van het idee dat aandeelhouders de eigenaar zijn van een bedrijf. 'Olifanten maak je niet druk om wie de eigenaar van de organisatie is. Waar het om gaat is de energie, het karakter en het ondernemerschap van het individu. De rest is ruis.' (vrij naar Barry Diller, amusementsondernemer) Je kunt de ideeën en het denken van mensen niet bezitten. Intellectueel kapitaal kun je niet verhandelen op de beurs. Je kunt er wel mee werken. Aan geld geen tekort, aan goede ideeën wel. Bovenstaande stelt wel eisen aan de vlo. Die moet zich bewust zijn van zijn positie en van de noodzakelijke vaardigheden om de olifanten te kunnen bedienen. Maar een goede vlo is een harde werker en een harde leraar voor zichzelf. Hij (m/v) heeft lol in zijn werk en respecteert de olifant. Samen kunnen ze dansen en dat lijkt mij leuker dan stampen. Nog twijfels over het nut van de vlo? Bedenk dan: jeuk is leuk! Laat jezelf eens kietelen en ontdek dat je als olifant ook soepel bewegen kunt.