Geweldloze communicatie (nieuwe, volledig herziene editie)

Hoe vaak gebeurt het niet dat we ons in een gesprek of in de samenwerking met anderen onbegrepen voelen en de dingen niet gaan zoals we willen? De reflex is meestal dat we met andere woorden of nieuwe argumenten (nogmaals) ons standpunt kenbaar maken. En als dat niet lukt, zoeken we een uitweg waardoor we om tegenstribbelende collega's heen kunnen. Maar vaak verwijten we anderen dat ze niet goed luisteren of niet willen samenwerken, zonder zelf interesse te tonen voor de achterliggende bedoelingen en wensen van die anderen.

Marshall Rosenberg, voormalig psychotherapeut, laat zien hoe we deze heilloze spiraal kunnen doorbreken door aandacht te hebben voor de behoeften van anderen. De basis voor wat hij 'Geweldloze communicatie' noemt, is luisteren. Luisteren naar wat de ander daadwerkelijk te zeggen heeft, luisteren naar wat zich in het contact met anderen afspeelt en luisteren naar de eigen innerlijke stem. Aandachtig luisteren is de sleutel naar meer begrip en mededogen voor de gevoelens en behoeften van anderen -en van onszelf. Aandachtig luisteren begint met te onderkennen dat we woorden gebruiken om onze boodschap, emoties of verlangens over te brengen en dat we aan deze woorden geen absolute betekenis mogen toekennen.

Als iemand bijvoorbeeld zegt: 'Ik vind dat een slecht voorstel' is dat gemakkelijk op te vatten als een belediging of een botte afwijzing; een geïrriteerde reactie is dan snel gemaakt. Rosenberg nodigt ons uit om op dat moment onze verontwaardiging en boosheid terzijde te schuiven en aan de hand van vragen op zoek te gaan naar de dieperliggende wens achter deze woorden. Met andere woorden, wat wil degene met deze opmerking mij werkelijk vertellen? Als we doorvragen, kan blijken dat de betreffende persoon een reeks van teleurstellende ervaringen achter de rug heeft met collega's die hem naar zijn gevoel niet serieus namen. Stephen Covey heeft dit treffend geduid met: 'probeer eerst te begrijpen voor begrepen te willen worden'.

Eén van de basiselementen van geweldloze communicatie is specifieke tijd- en contextgerichte waarneming en taalgebruik. Conflicten en misverstanden zijn te vermijden als we alleen gedragingen en uitspraken benoemen die we daadwerkelijk hebben gezien of gehoord en er geen verklaringen of generalisaties aan verbinden.

Als we zeggen: 'Jij komt nooit je afspraken na!' bestaat er een grote kans dat iemand zich aangevallen voelt en zich in allerlei bochten wringt om dit te ontkennen. Dit is te voorkomen door zonder waardeoordeel te zeggen: 'Gisteren heb ik je drie keer gevraagd of je die kast wilt opruimen. Je zegt iedere keer dat je het doet maar ik zie dat de kast nog steeds niet is opgeruimd.'

Wellicht de belangrijkste stelregel in de theorie van 'Geweldloze communicatie' is: wat anderen zeggen, kan wel de aanleiding maar nooit de oorzaak zijn van onze gevoelens. Rosenberg zegt hiermee dat we volledig verantwoordelijk zijn voor onze reactie op uitspraken of gedragingen van anderen. Dus als we gekwetst reageren, kiezen we daar in feite voor door ons gevoel van dat moment als gekwetst te typeren en daar op een bepaalde manier mee om te gaan.

In lijn met geweldloze communicatie zou u ook kunnen denken: 'Okay, haar woorden raken mij, maar wat wil ze daarmee nou precies zeggen?' en vervolgens doorvragen naar de achterliggende beelden en motieven. Bij het lezen van dit boek bekruipt je soms het gevoel dat geweldloos communiceren ook kan doorschieten naar een onnatuurlijke vorm van communiceren waarmee we juist agressie bij anderen oproepen. Bijvoorbeeld als Rosenberg beschrijft hoe tijdens een lezing iemand uit het publiek de hand opsteekt en tegen hem zegt: 'U bent de arrogantste spreker die we ooit hebben gehad!'

Rosenbergs antwoord tamelijk klinisch met: 'Reageert u zo op mij omdat ik dertig minuten aan het woord ben geweest zonder u een kans te geven iets te zeggen?' Als de deelnemer dan zegt: 'Nee, nou stelt u het wel erg simplistisch voor', zegt Rosenberg: 'Reageert u zo op mij omdat ik niet heb gezegd hoe moeilijk het voor sommige mensen is om dit model toe te passen?'

Dit patroon herhaalt zich nog twee keer voordat Rosenberg woorden van toenadering uitspreekt. In een enkel geval leidt het tot moeilijk voorstelbare voorbeelden, zoals de situatie waarin een leerling de klas binnenstormt en tegen de lerares zegt: 'Trek je kleren uit. ' De lerares, die merkt dat de jongen staat te trillen, zegt dan: 'Ik voel dat dit voor jou heel beangstigend is.'

Rosenberg heeft zijn boek de titel 'Geweldloze communicatie' meegegeven. Dit kan de suggestie wekken dat zijn methode vooral van toepassing is op situaties waarin mensen elkaar met fysiek geweld bestrijden en dus voor een specifieke doelgroep is geschreven.

Dat zou jammer zijn. De kracht van de auteur is dat hij de beperkingen van woordelijke communicatie overtuigend weet te vertalen naar betere, intrinsieke en begripvolle menselijke communicatie. 'Geweldloze communicatie' biedt dan ook tal van aanknopingspunten voor iedereen die wil investeren in constructieve relaties en samenwerking met anderen en daarmee in persoonlijke groei en ontwikkeling.