Ter Borg analyseert in 'Zineconomie' de hedendaagse economie. Hij komt tot de conclusie dat onze economie niet alleen meer de functie heeft om goederen voort te brengen, behoeften te bevredigen en daarmee geld te verdienen maar dat deze vooral een systeem van zingeving is geworden. Waar we vroeger de kerk, de politieke partij, de vakbonden, de traditie voor nodig hadden, hebben we nu de economie als geheel voor nodig. Deze is een plek geworden waar we met elkaar zin produceren en consumeren. Zo'n stelling vraagt om toelichting en onderbouwing. Ter Borg doet dit aan de hand van vele voorbeelden. Wie een walkman, of tegenwoordig dan een MP3-speler opzet, geeft betekenis aan zijn leven. Hij of zij luistert niet alleen naar muziek, maar vertelt zichzelf en ook anderen tegelijkertijd het verhaal dat hij een individueel, mobiel persoon is die los staat van tijd en plaats. Wie kleding koopt van een bepaald merk, in bepaalde meubelen zit en bepaalde drankjes drinkt, heeft zich een lifestyle aangemeten. Zo'n lifestyle is niet veel anders dan een kader om te zeggen: dit ben ik, en ik voel me verbonden met al die andere mensen die dit ook doen. Nu is deze zingevende werking van producten inmiddels al bij veel mensen bekend en eerder geanalyseerd. Het goede van Ter Borgs analyse is dat hij deze radicaliseert. Onze hele economie is nu de plek geworden voor zingeving: voor productie en consumptie. Hij gaat dan ook uitvoerig in op ons hedendaagse arbeidsethos. In het Westen werken we niet uitsluitend meer uit noodzaak maar ook uit levensvervulling. In je werk moet je je ontplooien, groeien, geïnspireerd zijn, je diepste zelf ontdekken en gelukkig worden. Dat dit geen eenvoudige zaak is blijkt wel uit de grote schare aan zielzorgers die inmiddels binnen de bedrijfspoorten werkzaam zijn. Daarbij komt nog dat de meeste werknemers geen loopbaan meer voor het leven hebben maar regelmatig switchen. Zij doorlopen vele trajecten. Dat brengt weer allerlei keuzevragen met zich mee. Ter Borg verklaart daaruit de grote aandacht voor zingeving en coaching op de werkvloer. Zineconomie is gebaseerd op het symbolisch interactionisme, een wetenschappelijke benadering met een scherp oog voor de manier waarop mensen hun wereld, hun leven en hun werk betekenis en zin geven. Hij legt deze benadering met veel geduld uit met het oog op zijn lezers: managers die niet allemaal even met deze benadering vertrouwd zullen zijn. Maar na het lezen zijn begrippen als ontologische verlatenheid, transcendentie, geborgenheid in je vocabulaire opgenomen en als vanzelfsprekend geworden. Je analyseert weerstand bij verandering als verlangen tot geborgenheid, managen als het stimuleren tot transcendentie. Je spreekt opeens makkelijk over de hedendaagse crisis in de zingeving. Het knappe is dat Ter Borgs uitleg nergens langdradig en kleuterig wordt. Uiteraard heb ik ook een 'ja maar' bij zijn boek. De voorbeelden roepen een wereld op van een voorbije periode: die van de dotcom-hype. Hoewel hij deze hype wel behandelt, ontkomt hij door zijn journalistieke, casusgebaseerde aanpak niet helemaal aan dit euvel omdat dit nu eenmaal eigen is aan het wetenschappelijk-journalistieke genre dat hij beoefent. Toch maakt het 'Zineconomie' er niet minder interessant om omdat het uiteindelijk over de diepliggende processen van zingeving in onze cultuur en economie gaat. En die werken nog steeds. Eigenlijk werd ik na het lezen wel erg nieuwsgierig naar hoe Ter Borg over de economie als zingevende instantie denkt nu Nederland na de moord op mijn stadsgenoot Theo van Gogh het theologisch-politieke vraagstuk weer op haar bordje heeft liggen. Het rumoer van de afgelopen periode heeft laten zien dat de economie maar een tijdelijke plek voor zingeving was. Wereldwijd maken religie en spiritualiteit een gigantische en ook verontrustende comeback door als instituties voor zingeving. Ook dat maakt deel uit van de kwaliteit van dit boek: je wilt er op doordenken.
Over Joep Schrijvers
Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.
