Op zoek naar synergie

Let op: 'Op zoek naar synergie' levert geen standaardoplossingen! Het is een verslag van een meer dan 25 jaar lange zoektocht Rob Zuijderhoudt naar synergie in organisaties. Dit is een toestand waarin alles vanzelf lijkt te gaan, waar adviseurs van likkebaarden en waar managers zich in de hemel wanen, omdat ze dan eindelijk van het gedoe af zijn. En juist daarom is dit een waardevol werk. Nog altijd denken managers en ook veel (organisatie)adviseurs dat ontwikkeling en verandering stapsgewijs, lineair, te benaderen valt. Het liefst wordt dit nog eens onderstreept door een gecertificeerd aanpak, zoals Prince2, want het hebben van een master planning, een gedetailleerde planning, een projectplan en een actielijst met strakke deadlines geeft hen het ultieme gevoel alles onder controle te hebben. Een eenvoudige realiteitscheck schudt deze mensen echter hardhandig wakker. Ondanks al het voorbereidend denkwerk en de indrukwekkende gecertificeerde projectaanpakken, blijkt steeds weer dat de werkelijkheid dynamischer is en daarom niet lineair te beschouwen valt. Om de dynamiek in organisaties, of beter tussen ménsen, enigszins te kunnen begrijpen, is er behoefte aan een andere manier van kijken naar de werkelijkheid. Deze andere manier wordt geboden met behulp van de chaos- en complexiteitstheorie. Zuijderhoudt is één van de Nederlandse organisatieadviseurs, die dat het eerste door had. Gevoed door het denken van Nobelprijswinnaar Ilja Prigogine ontwikkelde hij een andere kijk op organiseren. En na vele jaren van experimenteren en reflecteren, mag gesteld worden dat Zuijderhoudt succesvol is geweest in het doorgronden van organiseerprincipes in onze complexe en dynamische manier van samenwerken. 'Op zoek naar synergie' begint met een aanloop waarin de theoretische zoektocht wordt weergegeven en de kern van de chaos- en complexiteitstheorie wordt uitgelegd. Hierna volgt een uitgebreide chaotische beschouwing van een behoorlijk aantal praktijkcases. Deze uitstekend beschreven cases zullen uw ogen open doen gaan. Ik kan me niet voorstellen dat de beschrijvingen voor de lezer geen feest van herkenning zijn. Is het dan zo eenvoudig? Nee, absoluut niet. Niets is eenvoudig in het begrijpen van een thema als de complexiteit in de samenwerking tussen mensen en hun omgeving. De veelheid aan invloeden van factoren en vooral ook actoren is enorm. De kunst is te ontdekken wat daarin de vaste patronen zijn. Wanneer u die eenmaal ziet, komen de oplossingen ook vaak als vanzelf en dat is wellicht de synergie waar Zuijderhoudt naar zoekt. Het is te hopen dat deze empirische onderzoeker nog niet stopt met zijn werk. Er is nog veel te onderzoeken wat nog niet goed begrepen wordt. Ik ben persoonlijk zeer geïnteresseerd in zijn en uw ervaringen in wat Zuijderhoudt noemt het 'opzwepen tot collectief coherent gedrag'. Dit moment in de overgang van de chaordische fase naar de nieuwe ontwikkelingsgolf is naar mijn mening cruciaal in veranderprocessen. Op dat moment maken actoren de keuze om mee te gaan met de verandering en daarmee de nieuwe ordening een kans te geven, of terug te vallen in oud gedrag. Wat daar gebeurt, is interessant. Op dat moment laten mensen wel of niet hun angst voor het nieuwe varen en het overwinnen van angst maakt hen werkelijk vrij. Hier ontstaat het gevoel van synergie. Als organisatieadviseur of (interim)manager zou je willen weten wat mensen op dat moment beweegt. Ik vind het persoonlijk onbegrijpelijk, dat in opleidingen het chaos- en complexiteitsdenken nog zo weinig aandacht krijgt. Op één of andere manier blijven onderwijskundigen leerprogramma's ontwikkelen, waarin het lineaire denken en kijken aangeleerd wordt. Leuk voor de adviseurs en trainers, omdat die de afgestudeerden na een jaar of vijf werkervaring alsnog in hun trainingsgroep krijgen! Ze hebben dan ervaren dat de wereld toch niet lineair in elkaar zit, wat ze vermoedelijk altijd al dachten. Dat is jammer, omdat eenmaal aangeleerd denken hardnekkig te verwijderen is. Het is onderwijskundigen daarom aan te raden om 'Op zoek naar synergie' op te nemen als standaard leerboek voor adviseurs en managers. Wees gerust, studenten kunnen dit soort denken tegenwoordig goed aan. Zij zijn gewend om te denken in principes van complexe levende netwerken, zoals het internet of hun vriendenkring. Als zij stof krijgen aangereikt die hen ondersteunt om deze processen beter te begrijpen, zullen ze wellicht ook minder verveeld en ongeïnteresseerd in de klas zitten. En belangrijker, zullen ze als toekomstig leidinggevende mogelijk ook minder schade aanrichten in organisaties. En waarom zouden we dat niet willen?