Angela Riddering en Herrie Geuzendam beschrijven aan het begin van BEgrip wat complexiteit is en welke rollen de overheid bij complexe vraagstukken kan innemen, als hoeder van het algemene belang. Ze werken het steeds bekender wordende Cynefin Framework van Dave Snowden uit. Dat biedt een inzichtelijke manier om naar de werkelijkheid te kijken. Snowden onderscheidt vier domeinen in zijn denkraam: eenvoudig (wat hij inmiddels duidelijk noemt), gecompliceerd, complex en chaotisch. Je vraagstuk of je context valt altijd in een van die domeinen. En elk domein heeft zijn eigen kenmerken, en vraagt om een andere aanpak. Het denkraam van Snowden bevat ook strategieën om met ieder domein om te gaan.
Rol van de overheid
Overheden zijn vooral ingericht op geordende omgevingen: eenvoudig of ingewikkeld. De ongeordende realiteit van vandaag is dat door het sterk toenemende aantal verbindingen alles met alles gaat samenhangen. Daardoor neemt de voorspelbaarheid af, verdwijnen overzicht en grip en neemt onzekerheid toe. Aan die veranderende wereld zullen overheden zich moeten gaan aanpassen. Riddering en Geuzendam gebruiken het model van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur om te laten zien dat de rol van de overheid bij complexe opgaven meer netwerkend en responsief is. Meebewegen dus met wat er gebeurt. Inhoudelijk moet de overheid het algemeen belang bewaken, gelijkwaardigheid bevorderen, zorgen voor rechtsbescherming en risico’s zien en beheersen.
Interventies in het systeem
In complexe situaties kun je alleen achteraf zien wat oorzaak en gevolg was. Veranderingen gebeuren ongepland en effecten treden op waar je ze niet verwacht. Reflectie is dan essentieel, continu tijdens het hele proces. Dan leer je de situatie en wat er gebeurt te begrijpen en zie je hoe alles op elkaar inwerkt en samenhangt. Ook leer je hoe je interventies in het systeem werken maar op andere plekken heel andere effecten kunnen hebben. De auteurs werken zeven pijlers uit voor goede reflectie. Andere aspecten die belangrijk zijn voor de organisatie zijn diversiteit en inclusief leiderschap. Je hebt een meervoudig perspectief nodig om aan complexe vraagstukken te werken. Verder is het belangrijk dat je organisatie wendbaar en veerkrachtig is richting de toekomst.
Meervoudige perspectieven
Als publieke professional moet je meervoudige perspectieven kunnen benutten en om kunnen gaan met onmacht. De belangrijkste vaardigheid is echter open luisteren, open naar je omgeving kijken en open je vraagstuk benaderen. Die openheid helpt je om te leren van je fouten en om in verbinding te komen met de juiste mensen die je nodig hebt bij je complexe opgave.
In het laatste hoofdstuk presenteren de auteurs hun BEgrip-model om samen met alle andere partijen via ambitie, input, throughput, output en outcome impact te maken. Dit zijn de knooppunten in hun model die iedere organisatie langsloopt, maar die ook op ieder knooppunt met elkaar afgestemd moeten worden op een cyclisch iteratieve manier. Dus niet lineair, zoals in de traditionele organisatie- en procesmodellen.
BEgrip is een belangwekkend boek voor mensen die in het publieke domein werken. Het biedt namelijk op een toegankelijke manier handvatten om begrip te krijgen voor wat er vandaag aan de hand is in de samenleving en voor wat voor soort vraagstukken ze komen te staan.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
