Het is ongelofelijk om te lezen door hoeveel partijen Oekraïne bezet is geweest, van de Grieken in 700 BC tot de Russen nu, met daartussen de Vikingen, Mongolen, Turken (Ottomanen), Oostenrijk-Hongaren, Polen, Duitsers, … er lijkt geen eind aan te komen. En door al die bezettingen heen bleven de Oekraïners fel nationalistisch, bleven zij streven naar een eigen staat. Vaak zochten zij de hulp van bondgenoten, en dat pakte net zo vaak niet zo uit als zij wilden.
Oekraïne en onafhankelijkheid
Het boek beschrijft de verschillende perioden in de Oekraïense geschiedenis, met een nadruk op de heersers en hun bondgenootschappen. Boeiend vond ik de periode van ‘Kyvian Rus’ (Kievse Roes), rond 1000 AC, en het ‘Hetmanate’ (Kozakken-Hetmanaat), rond 1650 AC, waarin de Oekraïners hun eigen staat hadden.
Uiteraard is er veel aandacht voor de periode in de USSR en de gebeurtenissen na 1991, toen Oekraïne onafhankelijk werd. Het hele boek maakt duidelijk waarom ‘Klein Rusland’ zo belangrijk is voor Rusland en hoe verweven de geschiedenis van de beide staten is.
Scheidslijn
De poorten van Europa laat heel duidelijk zien hoe Oekraïne altijd de scheidslijn tussen het Westen en Azië is geweest, vaak was de letterlijke grens de rivier de Dnieper, waar ook nu de gevechten plaatsvinden. Er waren ook vrijwel altijd twee geloven in Oekraïne: bijvoorbeeld rond 1600 het Westerse katholieke geloof en de Byzantijnse kerk. Dat leidde niet direct tot religieuze oorlogen, maar wel tot een geheel nieuwe kerk, waarin karakteristieken van beiden werden verenigd: De Oekraïens-Katholieke kerk. Ook is er de Oekraïens-Orthodoxe kerk, het Joodse geloof en de islam (van de teruggekeerde Krim-Tataren).
En niet alleen veel inwoners met verschillende geloven, ook veel verschillende etnische groepen leefden en leven samen. Van al die bezetters bleven flink wat mensen hangen in het vruchtbare gebied. In de laatste eeuw waren dat voornamelijk Russen. Dat leverde nogal wat spanning op. Het feit dat veel nationalistische Oekraïners gewoonlijk Russisch spreken maakt de zaak er niet duidelijker op. De Oekraïense taal is jarenlang dan weer verboden, dan weer toegestaan geweest.
Bepaald schokkend vond ik hoe de opvolgende bezetters huishielden in Oekraïne: de Oekraïners werden als slaven weggevoerd, miljoenen stierven tijdens de Hongerperiode (Holomodor) en de Tweede Wereldoorlog. In 1944 werden de Tataren uit de Krim gedeporteerd. En de geschiedenis herhaalt zich …
Rus
Een interessant detail is de herkomst van het woord ‘Rus’. Het gebruik ervan begint in de periode van de Vikingen, en zou ‘mannen die roeien’ betekenen. En roeien deden die Vikingen! Ze kwamen tot in Istanbul. Rus werd de naam voor een volk dat rond Kyiv woonde. De Oekraïners worden ‘kleine russen’ genoemd, en Plokhy betoogt dat dit niet bedoeld is als ‘vazallen van Rusland’, maar als oorsprong heeft: ‘de kern van Rus’. Dit, in combinatie met het feit dat Kyiv al in de 9de eeuw in geschriften wordt genoemd en Moskou pas in de 11de eeuw, verklaart dat de Oekraïners niet als de kleine broertjes die bij Rusland horen, gezien willen worden.
Details en perspectief
Dit boek is bijzonder gedetailleerd, zó gedetailleerd dat het me wel eens ging duizelen van de verschillende heersers, overheersers en volken. Echter, het is bepaald niet saai, de politieke ontwikkelingen worden vlot en soms zelfs smeuïg beschreven. Knap als je zelfs de geschiedenis van zo’n duizend jaar geleden zo spannend kunt beschrijven.
Af en toe moet je even terugkijken hoe het ook weer zat, en dan zijn de kaartjes van de verschillende perioden heel handig. Achter in het boek is ook een tijdlijn opgenomen met de hoofdpunten erin.
De laatste paar hoofdstukken, over de periode vanaf de Tweede Wereldoorlog, zijn het belangrijkst voor het begrijpen van de huidige oorlog. De diverse verdragen en overeenkomsten worden behandeld, waardoor duidelijk wordt dat de bezetting van de Krim in 2014 en de huidige oorlog vanuit Russisch oogpunt te begrijpen is, maar zeker niet goed te praten. De epiloog zet dit prachtig in perspectief.
Verplicht leesvoer voor iedereen!
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
