Aan het werk met Hannah Arendt - 'Aanknopingspunten voor reflectie'

Aan het werk met Hannah Arendt biedt niet alleen een beknopte introductie in het werk van Hannah Arendt zelf, maar ook een maatschappijkritische beschouwing, die niet alleen interessant is voor professionals in zorg en onderwijs, maar aanknopingspunten biedt tot reflectie voor ieder individu dat bereid is tot kritisch nadenken.

Dit boek is feitelijk een bundel waarin auteurs in afzonderlijke hoofdstukken het werk van Arendt verbinden met hun werkveld in zorg of onderwijs, waarbij het eerste hoofdstuk een inleiding vormt in leven en werk van Arendt. Vervolgens volgt een deel met vier hoofdstukken die betrekking hebben op het onderwijsveld en een deel dat gaat over zorg en sociaal werk. In het nawoord van Joop Berding, komt hij tot een synthese van de afzonderlijke beschouwingen in relatie tot Hannah Arendt.

Om te beginnen sprak het eerste hoofdstuk met de introductie over het werk van Arendt mij erg aan. Ik had al eerder tijdens mijn studie bestuurskunde kennis gemaakt met het werk van Arendt, maar deze ingedikte opfrisser en uitbreiding vond ik erg welkom om mee te beginnen. Overigens maakt die indikking wel dat er veel begrippen en ideeën in kort bestek worden besproken en dat maakt dit hoofdstuk voor iemand die niet enorm in Arendts werk is ingevoerd vermoedelijk nog niet zo gemakkelijk. Er zijn boeken op managementboek.nl die gemakkelijker weglezen in dat opzicht.

Vervolgens volgen afzonderlijke beschouwingen van verschillende auteurs, die wat mij betreft wisselend zijn in de mate waarin ze mij aanspreken en de mate waarin de verbinding met Arendt duidelijk door de tekst heenloopt. Soms volgt na een introductie met een casus uit het werkveld een uitvoerige bespreking van een of meerdere concepten van Arendt, die weliswaar interessant zijn, maar waarvan je je afvraagt hoe dit aansluit. Uiteindelijk wordt er wel altijd een verbinding gelegd, maar die is naar mijn smaak soms wat vergezocht of gekunsteld. Verder valt mij op, dat zeker bij de introducerende cases soms ongenuanceerde beweringen als feiten worden weergegeven, waarvan je je afvraagt waarop deze gestoeld zijn, anders dan de persoonlijke mening van de auteur in kwestie. Diezelfde auteurs lijken soms, zodra ze in het werk van Arendt en soms ook andere filosofen duiken, een stuk genuanceerder en dat doet inconsistent aan. Mogelijk is dit het gevolg van het feit dat meerdere hoofdstukken bewerkingen zijn van eerder uitgegeven teksten, die wellicht of zelfs vermoedelijk een andere strekking hadden.

Dat gezegd hebbende heb ik ook erg genoten van het lezen over de ideeën van Arendt. Hierbij valt de bundel overigens wel meerdere keren in herhaling. Een opfrisbeurtje tijdens het lezen van de concepten kan best fijn zijn, maar als je de bundel van kaft tot kaft leest, wordt dit ook wat vervelend. Anderzijds betekent dit ook dat lezers na het introductiehoofdstuk ook uit de afzonderlijke hoofdstukken die hoofdstukken kunnen kiezen die hun aanspreken, zonder dat ze steeds naar het eerste hoofdstuk terug te hoeven om te bekijken welk begrip ook alweer wat inhield.

Naast het eerste hoofdstuk sprak mij met name het betoog van Gregor Niedlich over wat hij het 'eigen kracht'-optimisme noemt aan . Niet alleen haalt hij wel bronnen aan bij de casus aan het begin van het hoofdstuk, maar hij bespreekt vooral kritisch, prettig leesbaar en samenhangend hoe de samenleving en in het verlengde daarvan de hulpverlening begrippen als 'eigen kracht' en 'zelfredzaamheid' als een 'algemeen geldende toverformule' hanteren en dat hier een omkering tussen doel en middel plaatsvindt, tussen het zorgbeleid en de zorgvragenden voor wie dat beleid bedoeld zou moeten zijn. Wat mij betreft is dit een hoofdstuk dat iedere zorgbestuurder, -beleidsmaker en -politicus eens kritisch zou moeten lezen. Ook het hoofdstuk over het opstellen van beleidsstukken in een instelling voor terminale zorg van Meralda Slager sprak me erg aan. Dat kan zeker ook samenhangen met mijn bias als bestuurskundige, ik geef dat graag toe. Ook het hoofdstuk van De Brabander en Rahimy sprak erg aan, ook zij hebben het weer over zelfredzaamheid en mogelijk onrealistische en daarmee wellicht ook onrechtvaardige en onredelijke verwachtingen die er zijn naar de hulpvragende burger toe. Dit zijn onderwerpen die mij zeer na aan het hart liggen.

Het nawoord van Joop Berding ten slotte vormt een synthese van al het voorgaande waarbij hij een zestal inzichten die professionals uit zorg en onderwijs uit 'deze rijkdom aan ideeën' kunnen meenemen. Eén van de dingen die hij noemt is bijvoorbeeld de les dat de professional altijd een open houding moet blijven aannemen ten opzichte van het individu waarmee de professional werkt. 'Pin hem of haar niet vast op de hulpvraag of het probleem maar houd alle registers open', adviseert hij. Ook als dat de enige les is die de lezers van Aan het werk met Hannah Arendt meenemen in hun dagelijkse persoonlijke en professionele praktijk, is dat alleen al de moeite van het lezen waard. En dat is goed.

Sippy van Akker MSc is bestuurskundige en legt zich toe op coaching en consultancy op het gebied van mens, werk en zingeving. Sippy schrijft sinds 2018 over deze onderwerpen op zinvollerleven.nl, het door haar opgerichte platform voor bewust en zinvol leven en werken.