Doorgaans is al snel duidelijk waar een boek over gaat. Titel (Businessarchitect & Verandermeester in dit geval), voorwoord en inleiding zijn er immers om de lezer de juiste richting te wijzen. Maar bij dit boek was dat anders; voor mij althans. Want de driedeling die de ondertitel lijkt te suggereren, kom je ook in het binnenwerk tegen. Er is dus eerst die uiteenzetting over hoe de wereld verandert. Daarna gaat Damen in op de vraag wat die veranderingen betekenen voor organisatieontwikkelaars – waarmee hij nadrukkelijk doelt op HR-professionals – en tot slot volgt een hoofdstuk volgt over veranderkunde. En hoewel Damen dat vast anders zal zien, vond ik de verbinding tussen die hoofdstukken best mager. Als het boek gepresenteerd was als een bundel essays, had ik daar prima mee kunnen leven.
Ik ga ervan uit dat het hoofdstuk over de broodnodige transitie in de wereld van HRM de publicatie van dit boek het meest rechtvaardigt. Over VUCA is intussen al het nodige geschreven, al doet Damen dat wat mij betreft overtuigender dan zijn voorgangers, en het hoofdstuk over veranderkunde voegt niets toe aan alle literatuur die in de loop der jaren over De Hollandse School van Veranderen verschenen is (in 2016).
In het bewuste hoofdstuk schetst Damen een ontluisterend beeld van de HR-professional anno Nu. HR-professionals fungeren van oudsher als de praatpaal voor medewerkers en als postillon d’amour tussen medewerkers, medezeggenschap en management. Waar nodig treden ze op als brandblusser en ‘opkuiser’, aldus Damen. In deze opvatting is de HR-professional minder een administrative expert – een uitstervend ras waarvan er volgens Damen overigens nog best veel zijn – maar vooral een employee champion. Een (nog) meer eigentijdse rolopvatting is die van de HR-professional als strategic partner, die de organisatiestrategie vertaalt in een HR-strategie en toeziet op een adequate implementatie van beide. Dat klinkt al een stuk beter, maar ook over deze rol oordeelt Damen hard: niet goed genoeg! De HR-professional is in deze rol slechts de krullenjongen van het bestuur.
Het antwoord op de vraag welke rol dan wel past, wordt met name bepaald door de vraag wat organisaties nodig hebben: vandaag, morgen, overmorgen en zo verder. En dat is vooral wendbaarheid. Wendbaarheid is immers het antwoord van organisaties op de VUCA-wereld waarin zij opereren! Maar wendbaarheid ontwikkelen blijkt een hele kluif. Toch ziet Damen juist daar dé uitdaging voor de nieuwe HR-professional. Wendbaarheid ontwikkelen betekent onder meer zoeken naar nieuwe organisatiemodellen en passende besturingsmechanismen en werkprocessen. Het ontwerpen, inrichten en implementeren daarvan biedt ongekende mogelijkheden voor wat Damen ‘de voorheen-HR-professional’ noemt. Als het vakgebied zich daadwerkelijk zo ontwikkelt, is de HR-professional niet langer de administratieve regelfetisjist, de verzorgende personeelsbeheerder of de strategische businesspartner, maar een business architect en een verandermeester.
Maar is het vakmens daar ook klaar voor? Die vraag staat prominent bovenaan een van de paragrafen in dit hoofdstuk. Het antwoord luidt simpelweg ‘nee’. HRM staat voor een instrumentele, functionele en rationele benadering van mensen in organisaties; de mens als productiefactor. Dat uit zich in allerlei praktijken die in het verleden zinvol en nuttig waren, maar dat in de huidige omstandigheden niet langer zijn. Natuurlijk is de HR-professional nog steeds (mede)verantwoordelijk voor een effectieve, efficiënte en functionele organisatie, maar daarnaast moet hij zorgen voor een inspirerende, mooie omgeving waarin het lekker werken is. Damen noemt dat de schoonheid in organisaties.
Die ommezwaai zal in de praktijk nog een hele klus zijn; Damen benadrukt dat meer dan eens. Het professionele frame van de huidige generatie HR-professionals zal op de schop moeten (net zo goed trouwens als het institutionele frame van menige organisatie). Hinderende overtuigingen uit de weg geruimd, nieuwe curricula geïntroduceerd. Want ook opleidingen spelen hierin een belangrijke rol; zij moeten een ander type professional afleveren. ‘Vakmensen die weet hebben van wat mensen drijft en beweegt, die kennis hebben van het organiseren van samenwerking, die strategisch kunnen denken, die veranderingen kunnen entameren en begeleiden, die de business snappen en daar (mede) vorm aan kunnen geven.’ Businessarchitecten en verandermeesters dus. Was getekend: Ber Damen.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
