Debat en discussie zijn de dominante communicatievormen van de systeemwereld, geschikt voor eenvoudige en gecompliceerde situaties en problemen. Ze zijn echter ontoereikend voor complexe contexten en vraagstukken. Die vragen om dialoog: open en gelijkwaardige gesprekken, op zoek naar betekenis en wederzijds begrip, waarin we ons veilig voelen om te leren en we durven inzien dat we het mis kunnen hebben. Rens van Loon gaat hier in zijn boek Dialogisch Leiderschap dieper op in.
In het eerste deel legt hij uit hoe we vanuit dialoog naar onszelf kunnen kijken met behulp van de theorie van het ‘dialogisch zelf'. Ons zelf wordt gezien als een dynamische relatie die wederkerig en contextueel gebonden is, en daarmee niet statisch is. Veel mensen vinden het schokkend te beseffen dat ze geen baas zijn in hun eigen ‘zelf', hun ‘ik'. Het zelf ontstaat in sociale processen en relaties en verandert steeds door veranderende invloeden om ons heen en in onszelf. Het dialogisch zelf is een proces van voortdurende veranderende relaties met anderen en met onszelf. In een dialoog onderzoeken we op verschillende niveaus de ik-posities: ik als professional, ik als vader, ik als manager, enzovoorts. Ze met elkaar in dialoog brengen, kan leiden tot een leereffect op het totale repertoire van het zelf.
In het tweede deel past Van Loon het dialogische zelf toe op leiden en volgen. Door verschillende tegengestelde aspecten in onszelf te verbinden, kunnen we op een andere manier leiding gaan geven. Dit dialogisch leiderschap kan ons helpen om te gaan met de complexiteit van de huidige samenleving, maar ook om persoonlijk en technisch beter te worden. Persoonlijk, door meer inzicht in ons eigen positierepertoire lopen we niet vast in een positie en krijgen we aanknopingspunten voor verdere ontwikkeling zonder authenticiteit te moeten inleveren. Technisch, omdat goed leiderschap vereist dat we kunnen wisselen tussen verschillende benaderingen in verschillende contexten en bij verschillende soorten vraagstukken.
In het derde deel staan dialoog en discussie als gespreksvormen centraal. Van Loon presenteert hier een model voor het voeren van een gesprek, met keuzemomenten. De kern is dat we kunnen kiezen, afhankelijk van doel, context en onderwerp. Belangrijk hierbij is dat we ons oordeel uitstellen in gedachten, gevoelens en non-verbale reacties. Hij laat ook zien wanneer we de dialoog móeten gebruiken.
Deel vier gaat over transformatie, wanneer we door een crisis een proces van verandering ingaan. Door reflectie in dialoog met onszelf en met anderen kunnen we aspecten van onszelf zo hergroeperen dat het geheel spontaan en zonder energieverlies verandert en nieuwe betekenissen en perspectieven voortbrengt. Deel vijf is een samenvatting in de vorm van een metafoor.
Dialogisch leiderschap is een boek over onszelf, over de ander en hoe we met elkaar omgaan. Rens van Loon heeft veel kennis en inzichten bij elkaar gebracht in een beknopte bundel. Niet gemakkelijk, wel verrijkend.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
