Het uur van het hart - ‘Volwassen vakmanschap’

In Het uur van het hart blikt de 93-jarige Irvin D. Yalom terug op wat waarschijnlijk zijn laatste bijdrage aan het vak zal zijn. Zijn lichaam en geheugen laten hem steeds vaker in de steek. Langdurige therapieën, ooit zijn dagelijkse praktijk, zijn niet meer mogelijk. Daarom koos hij de afgelopen periode voor een andere vorm: eenmalige gesprekken van één uur, met onbekenden. Geen behandeltraject, geen intake, geen dossier. Gewoon een uur, van mens tot mens.

twee generaties

Dit boek bundelt 22 van die gesprekken. De opnames en samenstelling zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met zijn zoon Benjamin, die als theatermaker en schrijver zorgde voor de redactionele begeleiding. Zijn rol is wezenlijk: zonder Benjamin was dit boek er vermoedelijk niet gekomen. In zekere zin is het ook een gezamenlijk werk, waarin twee generaties elkaar ontmoeten in de taal van aandacht en reflectie.

Wat me als psycholoog direct opvalt, is hoe Yalom zijn vertrouwde benadering van existentiële therapie moeiteloos toepast binnen deze beperktere vorm. Geen stoornisgerichte analyse of doelgerichte interventie, maar de ontmoeting centraal. Zijn gesprekken gaan over de grote thema’s: dood, eenzaamheid, zin, liefde. Geen gemakkelijke onderwerpen – ook niet in een eenmalig gesprek – maar wel herkenbaar voor vrijwel iedereen die met mensen werkt.

volwassen vakmanschap

De gesprekken in het boek zijn wisselend van toon en intensiteit. Soms verstilt het, soms schuurt het. Het zijn geen succesverhalen. De uitkomsten zijn niet altijd spectaculair, en dat maakt het juist geloofwaardig. Wat Yalom laat zien, is dat één zorgvuldig gevoerd gesprek al iets in beweging kan zetten. Door echt te luisteren. Door vragen te stellen die mensen zelden krijgen. Door iets van zichzelf te laten zien, zonder het gesprek over te nemen. Dat is ook iets wat ik in mijn eigen werk vaak ervaar: de kwaliteit van het contact is minstens zo belangrijk als welke methode je gebruikt.

Yalom zet de therapeut niet buiten het gesprek, maar er middenin. Hij spreekt open over zijn verlies, over ouder worden, over twijfel. Dat is voor sommigen misschien ongemakkelijk – ik zie het als een vorm van volwassen vakmanschap. Je neemt jezelf mee in het gesprek, niet om het over jezelf te hebben, maar om de ander ruimte te geven om dat ook te doen. Die benadering vraagt wel om ervaring en reflectie. Het werkt alleen als het zorgvuldig gebeurt, en daar lijkt Yalom, zelfs op zijn hoge leeftijd, nog steeds toe in staat.

Grenzen

Ik zie dat sommige recensenten zijn stijl te persoonlijk, of zelfs zelfgenoegzaam vinden. Ik herken die kritiek, maar kan me er maar beperkt in vinden. Ja, Yalom is zich bewust van zijn reputatie. En ja, hij krijgt in deze gesprekken ook veel waardering van zijn gesprekspartners. Maar ik zie hier vooral een man die zijn resterende energie wil inzetten om anderen te helpen – op zijn manier, met zijn stem, en binnen de grenzen die het leven hem stelt.

De gesprekken zijn dus erg beknopt en kort, maar vaak ook raak en confronterend. Hij durft scherp te zijn als het nodig is. Zo wijst hij een jonge vrouw op de onhaalbaarheid van haar relatie-idealen – iets wat in langdurige therapie misschien geleidelijker besproken zou worden. In een eenmalig gesprek moet je soms sneller schakelen. Die balans tussen directheid en zorgvuldigheid herken ik als iets wat in coachgesprekken ook speelt, vooral wanneer de tijd beperkt is.

zonder script

Wat het boek ook interessant maakt voor vakgenoten, is hoe Yalom het therapeutische gesprek laat ontstaan zonder script. Hij onderbreekt, spiegelt, stelt vragen terug. Soms laat hij stevige stiltes vallen. Die technieken zijn niet nieuw, maar het is verhelderend om ze zo zorgvuldig in de praktijk te zien – zonder dat het technisch en gemaakt wordt. Vooral de momenten waarop hij het gesprek expliciet maakt – ‘hoe is het eigenlijk voor jou om dit met mij te bespreken?’ – herinneren eraan hoe belangrijk het is om het proces zelf ook bespreekbaar te maken.

Benjamin Yalom speelt hierin dus een cruciale rol. Hij hielp zijn vader niet alleen praktisch, maar gaf het boek structuur, cadans en helderheid. In het nawoord reflecteert hij op hun samenwerking. Het is best ontroerend, en ook herkenbaar: een zoon die zijn vader ondersteunt, niet vanuit zorg, maar vanuit gelijkwaardigheid. Dat maakt dit boek ook een portret van een relatie tussen zoon en vader, niet alleen van een therapeut.

Het uur van het hart is geen handleiding. Het is ook geen grootse slotrede. Wat het wel is: een boek vol momenten van onverdeelde aandacht. Niet elke sessie is indrukwekkend, niet elk gesprek blijft hangen – maar dat hoeft ook niet. Als begeleider lees ik vooral hoe waardevol het is om in het hier-en-nu aanwezig te zijn. En hoe verstrekkend het kan zijn om, ook met beperkte middelen, ruimte te maken voor iets wat er werkelijk toe doet. Aandacht is en blijft dé bron van verbinding, dat zie ik ook weer via dit imposante boek bevestigd.