trefwoord
Complexe vraagstukken: moderne uitdagingen vragen om nieuwe aanpakken
We leven in een tijd waarin organisaties en samenlevingen worden geconfronteerd met steeds complexere problemen. Klimaatverandering, woningcrisis, sociale ongelijkheid of zorgtransities - deze 'wicked problems' kenmerken zich door hun grensoverschrijdende aard. Ze zijn van iedereen en tegelijk van niemand, moeilijk af te bakenen en laten zich niet oplossen met traditionele, lineaire benaderingen.
Hans Vermaak
De logica van de lappendeken
In 'De logica van de lappendeken' onderzoekt Hans Vermaak hoe we kunnen omgaan met vraagstukken die van iedereen en niemand zijn. Hij laat zien waarom de traditionele aanpak van complexe problemen vaak faalt en biedt een verfrissend perspectief voor het navigeren door deze complexiteit.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Wat maakt een vraagstuk complex?
Complexe vraagstukken worden gekenmerkt door een veelheid aan actoren, belangen en perspectieven. De onderlinge relaties zijn zo talrijk en dynamisch dat er geen zichtbare relatie is tussen oorzaak en gevolg. Niemand beheerst het geheel of heeft een volledig overzicht. Het zijn als het ware levende systemen, vergelijkbaar met een zwerm spreeuwen, waarbij het geheel zich op onvoorspelbare wijze gedraagt.
Eric Spaans: ‘Duurzame veranderingen door productieve ontmoetingen’
Peter Spijker
Eric Spaans legt in zijn artikel uit waarom traditioneel leiderschap niet werkt bij complexe vraagstukken. Hij pleit voor een leider die erkent dat hij het niet alleen kan en beseft dat voor het aanpakken van deze uitdagingen alle betrokken partijen nodig zijn. Zoals hij treffend schrijft: 'Het is een kenmerk van de complexiteit dat geen van de partijen in zijn eentje in staat is het vraagstuk op te lossen.'
SPOTLIGHT: Hans Vermaak
Hans Vermaak is een van de meest invloedrijke denkers over complexe veranderopgaven in Nederland. Als organisatieadviseur, docent en onderzoeker promoveerde hij cum laude op het aanpakken van complexe vraagstukken. Zijn werk combineert diepgaand theoretisch inzicht met praktische toepasbaarheid, waardoor het bijzonder waardevol is voor professionals die worstelen met taaie kwesties.
Meer over Hans Vermaak
Tabo Goudswaard
Jetske van Oosten
Maakkracht
'Maakkracht' van Jetske van Oosten en Tabo Goudswaard introduceert een nieuwe benadering voor complexe maatschappelijke uitdagingen. De auteurs laten zien waarom traditionele methoden tekortschieten bij vraagstukken die zich kenmerken door onzekerheid, verbondenheid en dynamiek, en bieden een verfrissend alternatief.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Auteurs die schrijven over 'complexe vraagstukken'
Van hiërarchisch naar horizontaal denken
Bij complexe vraagstukken werkt de hiërarchische, top-down benadering niet meer. In plaats daarvan hebben we benaderingen nodig die uitgaan van samenwerking, dialoog en co-creatie. Dit vraagt om een fundamenteel andere manier van organiseren en leidinggeven – horizontaal in plaats van verticaal, met ruimte voor meervoudig kijken vanuit verschillende perspectieven.
Eric Edens
Ilona Goessens
Nancy Kalbvleesch
Jannet Koster
Ietze Oostinga
De kracht van Theorie U
'De kracht van Theorie U' door Eric Edens en collega's presenteert een methode om complexe maatschappelijke vraagstukken aan te pakken waarbij veel verschillende partijen betrokken zijn. Ze laten zien hoe Theorie U helpt om voorbij bestaande patronen te denken en gezamenlijk nieuwe oplossingsrichtingen te ontwikkelen.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Co-creatie in werkbijeenkomsten - Het onzichtbare zichtbaar maken
Tonnie van der Zouwen benadrukt in haar artikel 'Co-creatie in werkbijeenkomsten' het belang van daadwerkelijk samen uitzoeken hoe complexe vraagstukken kunnen worden aangepakt. Ze schrijft: 'Niet alleen praten over samenwerken, maar beginnen met samenwerken door samen op een degelijke manier uit te zoeken hoe het beter kan.' Haar praktische methode maakt het onzichtbare zichtbaar door samen puzzelstukjes in kaart te brengen.
Tonnie van der Zouwen is een autoriteit op het gebied van participatieve verandermethoden en co-creatie. Met haar achtergrond in ecologie en verandermanagement brengt ze een uniek perspectief in het werken met complexe vraagstukken. Ze heeft talloze organisaties en netwerken begeleid in het ontwikkelen van hun verandercapaciteiten door interactieve methoden te introduceren.
Tonnie van der Zouwen
Co-creatie in werkbijeenkomsten
In 'Co-creatie in werkbijeenkomsten' deelt Tonnie van der Zouwen 11 praktische methoden die zich in de praktijk hebben bewezen voor het aanpakken van complexe problemen in domeinen als gezondheidszorg, huisvesting en klimaatverandering. Door samen te werken in goed opgezette werkbijeenkomsten worden onzichtbare patronen zichtbaar.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Systeemdenken als sleutel
Een belangrijke benadering voor complexe vraagstukken is systeemdenken. In plaats van problemen op te delen in kleinere stukken, kijkt systeemdenken naar het geheel en de onderlinge verbanden. Het erkent dat ingrepen in één deel van het systeem onverwachte effecten kunnen hebben elders. Systeeminnovatie gaat dan ook niet over het aanpakken van problemen, maar over het transformeren van het hele systeem.
Karel van Berkel en Anu Manickam: ‘Polderen verkleint het probleem maar lost het niet op’
Bas Hakker
In het artikel 'Polderen verkleint het probleem maar lost het niet op' leggen Karel van Berkel en Anu Manickam uit waarom een poldermodel niet werkt bij complexe vraagstukken: 'Het verschil is dat je bij een poldermodel naar compromissen toewerkt, maar bij systeeminnovatie gaat het erom dat je anders gaat denken met elkaar. Je gaat het probleem herdefiniëren in plaats van dat je in je eigen belang blijft hangen.'
"Complexe vraagstukken worden niet effectief aangepakt door simpelweg de complexiteit te reduceren, maar door deze te omarmen en te werken met de dynamiek die er inherent aan is. Hiervoor is een fundamenteel andere manier van kijken, denken en organiseren noodzakelijk."
Uit: De logica van de lappendeken
Ben Kuiken
De Organisatiefilosoof
In 'De Organisatiefilosoof' laat Ben Kuiken zien hoe filosofie kan helpen bij het benaderen van taaie en complexe organisatieproblemen. Hij biedt een alternatief perspectief op vraagstukken die gekenmerkt worden door onderlinge afhankelijkheden en die niet via lineaire benaderingen oplosbaar zijn.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 4 werkdagen
Nieuwe vormen van leiderschap
Complexe vraagstukken vragen om een ander soort leiderschap dan het traditionele 'command and control'. Leiders moeten kunnen navigeren in onzekerheid, verschillende perspectieven kunnen verbinden en het vermogen hebben om samen met anderen te leren en te experimenteren. Dit type leiderschap wordt ook wel aangeduid als 'gedeeld leiderschap' of 'dialogisch leiderschap'.
Jindra Kessener
Rens van Loon
Dialoogrevolutie
In 'Dialoogrevolutie' laten Jindra Kessener en Rens van Loon zien hoe dialoog de sleutel kan zijn tot het aanpakken van complexe vraagstukken. Ze tonen hoe dialogisch leiderschap kan helpen bij het creëren van gemeenschappelijke grond tussen verschillende perspectieven en belangen.
Boek bekijken
Vandaag voor 23:00 besteld, morgen in huis
SPOTLIGHT: Bas Warmerdam
Bas Warmerdam heeft een unieke benadering ontwikkeld voor complexe organisatievraagstukken. Als oprichter van ConsultingKids laat hij zien hoe het denken als een kind helpt om voorbij gevestigde patronen te kijken. Zijn vernieuwende aanpak combineert speelsheid met diepgang en wordt ingezet bij organisaties wereldwijd.
Meer over Bas Warmerdam
Bas Warmerdam
Kleine consultants
In 'Kleine consultants' presenteert Bas Warmerdam een verrassende methode voor het aanpakken van complexe organisatievraagstukken. Door kinderen te betrekken bij het oplossen van problemen, doorbreekt hij ingesleten denkpatronen bij volwassenen en ontstaan er vaak verrassende nieuwe inzichten en oplossingsrichtingen.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Experimenteren en leren
Bij complexe vraagstukken werkt een lineaire aanpak van 'analyse - plan - implementatie' niet. In plaats daarvan is een cyclische benadering nodig van experimenteren, leren en bijsturen. Dit vraagt om een cultuur waarin fouten maken mag, waar reflectie centraal staat en waar continu leren wordt aangemoedigd.
Complexiteit managen -'Een van de belangrijkste boeken voor deze tijd'
Nico Jong
Het artikel 'Complexiteit managen' bespreekt het werk van Mirjam Coret en Michiel Grünwald, die pleiten voor een pendelbeweging tussen exploreren en exploiteren. Ze introduceren de OODA-cyclus (Observe, Orient, Decide, Act) in plaats van de traditionele PDCA-cyclus (Plan, Do, Check, Act) voor het omgaan met complexe vraagstukken.
Procesinterventies
Een belangrijke les uit 'Procesinterventies' van Dees van Oosterhout is dat bij complexe vraagstukken de oplossing niet vooraf kan worden bepaald, maar ontstaat in het proces zelf. Dit vraagt om een houding van nieuwsgierigheid, een bereidheid om eigen aannames ter discussie te stellen en de vaardigheid om verschillende belanghebbenden effectief bij het proces te betrekken.
An Kramer
Olifantenpaadjes - Organisatieverandering binnendoor en buitenom
In 'Olifantenpaadjes' beschrijft An Kramer hoe organisaties omgaan met complexe vraagstukken. Ze laat zien dat er naast de formele structuren vaak informele paden ontstaan - 'olifantenpaadjes' - die cruciaal zijn om voorbij bestaande beperkingen te komen en werkelijk vernieuwende oplossingen te vinden.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Samenwerken over grenzen heen
Kenmerkend voor complexe vraagstukken is dat ze grenzen van organisaties en sectoren overschrijden. Geen enkele partij kan ze alleen oplossen. Dit vraagt om nieuwe vormen van samenwerking en om het vermogen om verschillende werelden, talen en belangen met elkaar te verbinden.
Wilfrid Opheij
Tim Dees
Samenwerken: van idee naar afspraak
In 'Samenwerken: van idee naar afspraak' tonen Tim Dees en Wilfrid Opheij hoe effectieve samenwerking tot stand kan komen bij complexe, grensoverschrijdende vraagstukken. Ze bieden een praktisch kader voor het vormgeven van samenwerkingen waarin verschillende belangen en perspectieven samenkomen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Conflict eren - Conflict inzetten om verandering te veroorzaken
Shirine Moerkerken
In het artikel 'Conflict eren' wordt besproken hoe conflict juist functioneel kan zijn bij complexe vraagstukken. Door verschillen niet weg te poetsen maar expliciet bespreekbaar te maken, ontstaat creatieve spanning die kan leiden tot innovatieve oplossingen. De auteur pleit voor het laten bestaan van verschillen naast elkaar, in plaats van te streven naar consensus.
"Bij complexe vraagstukken gaat het niet om het vinden van de juiste oplossing, maar om het creëren van de juiste condities waarin nieuwe mogelijkheden kunnen ontstaan. Echt vernieuwende doorbraken vind je vaak op onverwachte plekken, buiten de gebaande paden."
Uit: Olifantenpaadjes - Organisatieverandering binnendoor en buitenom
Praktijk: Living Labs als leerlaboratoria
Een concrete manier om met complexe vraagstukken om te gaan is het werken met Living Labs. In deze leerlaboratoria werken verschillende partijen samen aan echte vraagstukken, waarbij er ruimte is voor experimenteren, leren en cocreëren. Studenten, professionals, onderzoekers en burgers werken hier samen vanuit verschillende perspectieven.
Onderwijsinnovatie is, zeker nu, noodzakelijk
Bertrand Weegenaar
Het artikel 'Onderwijsinnovatie is, zeker nu, noodzakelijk' beschrijft hoe Living Labs een belangrijke onderwijsinnovatie zijn voor het aanpakken van complexe vraagstukken. Studenten uit verschillende opleidingen werken samen met coaches en praktijkprofessionals aan actuele, complexe vraagstukken, waarbij ze leren door te doen en te experimenteren.
De kracht van Theorie U
Een cruciale les uit 'De kracht van Theorie U' is dat we bij complexe vraagstukken eerst moeten leren luisteren naar wat er werkelijk gaande is, voorbij onze eigen vooronderstellingen en oordelen. Alleen zo kunnen we tot werkelijk nieuwe inzichten komen die de onderliggende patronen van het vraagstuk kunnen transformeren, in plaats van symptomen te bestrijden.
Van grip naar beGRIP
Bij complexe vraagstukken is de traditionele roep om 'grip' of 'beheersbaarheid' vaak contraproductief. In plaats daarvan gaat het om het ontwikkelen van 'beGRIP': het begrijpen van de dynamiek van het systeem, het kunnen navigeren in onzekerheid en het vermogen om met verschillende perspectieven om te gaan.
beGRIP - ‘Mooi denkraam bij complexe opgaven’
Frank van Kuijck
In het artikel 'beGRIP - Mooi denkraam bij complexe opgaven' wordt het werk van Riddering en Geuzendam besproken, die een alternatief bieden voor de regel- en controlreflex die vaak optreedt bij complexe vraagstukken. Ze pleiten voor een verschuiving van 'grip' naar 'beGRIP', wat vraagt om reflectie en een andere mindset die denkt in mogelijkheden in plaats van beperkingen.
Conclusie: nieuwe vaardigheden voor een complexe wereld
De uitdagingen waar we voor staan vragen om nieuwe vaardigheden, mindsets en benaderingen. Het gaat om systeemdenken, het kunnen omgaan met onzekerheid, het vermogen tot dialoog en het kunnen verbinden van verschillende perspectieven. Niet de daadkrachtige leider die knopen doorhakt staat centraal, maar de verbindende leider die mensen in staat stelt samen te werken aan gemeenschappelijke vraagstukken.
Complexe vraagstukken laten zich niet oplossen met eenvoudige antwoorden of snelle fixes, maar vragen om een langetermijnbenadering van experimenteren, leren en bijsturen. Een benadering waarin verschillende stemmen worden gehoord, waarin verschillende benaderingen worden gecombineerd, en waarin we samen zoeken naar nieuwe wegen om de uitdagingen van onze tijd aan te gaan.
