trefwoord
Scenario's: de sleutel tot toekomstbestendige organisaties
In een snel veranderende wereld vol onzekerheden zoeken organisaties naar houvast voor de toekomst. Scenario's bieden uitkomst: ze zijn plausibele verhalen die mogelijke toekomsten schetsen en organisaties helpen zich voor te bereiden op wat komen gaat. Maar wat zijn scenario's precies, hoe ontwikkel je ze en hoe zet je ze effectief in?
Wat zijn scenario's?
Scenario's zijn geen voorspellingen, maar verhalen over mogelijke toekomsten. Ze helpen organisaties om te gaan met onzekerheid door verschillende ontwikkelingspaden te verkennen. Er bestaan verschillende typen scenario's, elk met hun eigen doel:
Jan Nekkers
Wijzer in de toekomst
Jan Nekkers legt in zijn standaardwerk 'Wijzer in de toekomst' het verschil uit tussen omgevingsscenario's (over toekomsten die ons overkomen) en doelscenario's (toekomsten die we zelf maken). Scenariodenken gaat niet over waarschijnlijkheid maar over plausibiliteit – wat aannemelijk en geloofwaardig zou kunnen gebeuren.
Boek bekijken
Vandaag voor 21:00 besteld, morgen in huis
Wat scenario's zo krachtig maakt is dat ze ons helpen om buiten onze comfortzone te denken en veronderstellingen ter discussie te stellen. Ze helpen ons om te schakelen tussen de wereld van feiten en die van verbeelding – iets wat essentieel is in tijden van fundamentele onzekerheid.
Paul de Ruijter
Klaar om te wenden
In 'Klaar om te wenden' toont Paul de Ruijter hoe scenario's als strategisch instrument ingezet kunnen worden. Het boek laat zien dat scenario's niet alleen helpen om toekomstige veranderingen te anticiperen, maar ook om de huidige strategische positie van een organisatie te evalueren en bij te sturen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 12 werkdagen
Auteurs die schrijven over 'scenario's'
De waarde van scenariodenken
Waarom zou je als organisatie met scenario's werken? De voordelen zijn talrijk. Scenarioplanning biedt vier belangrijke functies:
- Cognitieve functie: biedt een andere blik op de werkelijkheid
- Communicatiefunctie: bevordert strategische dialoog
- Creatieve functie: biedt input voor innovatie
- Commitmentfunctie: creëert draagvlak voor verandering
Wijzer in de toekomst - 'Een praktisch en goed leesbaar ‘how to do’-boek'
Sjors van Leeuwen
Zoals recensent Leenders opmerkt over het boek 'Wijzer in de toekomst': 'Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bedrijven die aan strategic foresight doen op de langere termijn winstgevender zijn en een hogere beurswaarde hebben dan bedrijven die minder toekomstgericht bezig zijn.'
SPOTLIGHT: Freija van Duijne
Als voormalig voorzitter van de Dutch Future Society heeft Freija van Duijne jarenlange ervaring opgebouwd als toekomstverkenner en strateeg. Ze legt in haar werk nadruk op de praktische toepasbaarheid van scenariomethoden voor organisaties.
Meer over Freija van Duijne
Freija van Duijne
Peter van der Wel
Toekomstverkennen
In 'Toekomstverkennen' leggen Van Duijne en Van der Wel uit hoe scenariodenken bijdraagt aan een toekomstgerichte organisatiecultuur. Ze beschrijven hoe scenario's kunnen helpen om strategische conversaties te voeren en een gedeeld vocabulaire te creëren voor toekomstige ontwikkelingen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Scenarioplanning in de praktijk - Toekomstbestendige keuzes maken in vijf stappen
Michiel de Vries en Jeroen Toet benadrukken in hun artikel de contra-intuïtieve kracht van scenarioplanning: 'Scenarioplanning stelt wat we niet weten centraal, in plaats van wat we wel weten. Bij scenarioplanning wordt op zoek gegaan naar de grootste onzekerheden, specifiek voor jouw sector, bedrijf, regio of gemeente.'
Van scenario naar strategie: het stappenplan
Scenariodenken is een gestructureerd proces dat zorgvuldig moet worden doorlopen. De meeste experts beschrijven een aanpak in vijf tot zes stappen:
Lynda Gratton
De werkrevolutie
Lynda Gratton schetst in 'De werkrevolutie' verschillende scenario's voor de toekomst van werk, van 'gitzwart' tot 'zonnig'. Haar scenario's helpen organisaties en professionals om zich voor te bereiden op radicale veranderingen in hoe, waar en wanneer we werken, en welke vaardigheden daarvoor nodig zijn.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 6 werkdagen
Een effectief scenariotraject volgt meestal deze stappen:
- Voorbereiding en scope bepalen
- Omgeving verkennen (horizonscannen)
- Kernonzekerheden vaststellen
- Scenario's bouwen (vaak in een 2x2 matrix)
- Scenario's uitwerken en gebruiken
- Monitoring en scanning opzetten
"Scenario's zijn plausibele verhalen die een samenhangend beeld schetsen van de manier waarop de toekomst er mogelijkerwijs uit zou kunnen zien of mogelijkerwijs uit zou moeten zien. Ze gaan over plausibiliteit, niet over waarschijnlijkheid."
Uit: Wijzer in de toekomst
Scenario's in verschillende contexten
Scenario's worden in uiteenlopende sectoren en contexten toegepast, elk met hun eigen nuances en focus:
Philip J. Idenburg
Ouder Worden 2040
'Ouder Worden 2040' van Philip J. Idenburg gebruikt scenario's om de toekomst van de zorg te verkennen. Door verschillende mogelijke ontwikkelingen in kaart te brengen, faciliteert het boek de maatschappelijke dialoog over hoe we als samenleving willen omgaan met de uitdagingen van een vergrijzende bevolking.
Boek bekijken
Laatste exemplaar! Voor 21:00 uur besteld, maandag in huis
Peter van Koppen
De som van alle bewijs
Peter van Koppen toont in 'De som van alle bewijs' hoe scenario's cruciaal zijn in de rechtspsychologie. Door verschillende mogelijke versies van gebeurtenissen op te stellen en te toetsen, helpen scenario's om tunnelvisie te voorkomen en tot betere juridische oordeelsvorming te komen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Van rechtspraak tot bedrijfsstrategie, van klimaatbeleid tot persoonlijke ontwikkeling – scenario's blijken een veelzijdig instrument dat in talloze domeinen waardevol is.
Mil Rosseau
Herbeslissen
In 'Herbeslissen' gebruikt Mil Rosseau scenario's in een heel andere context: de persoonlijke ontwikkeling. Hij beschrijft hoe vroege levensbeslissingen of 'scenario's' onze huidige realiteit vormgeven en hoe bewustwording van deze patronen ons helpt om nieuwe keuzes te maken voor een betere toekomst.
Boek bekijken
Vandaag voor 21:00 besteld, morgen in huis
Toekomstverkenning biedt houvast in onzekere tijden
Freija van Duijne
Freija van Duijne en Peter van der Wel benadrukken de praktische toepassingen: 'De Deltacommissaris werkt met een signaalgroep die trends verzamelt. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten werkt met een trendscenario voor gemeenten in 2040. Gemeenten kunnen aan de hand van een video over 2040 het gesprek aan gaan in hun organisatie.'
Als professor Scenarioplanning aan de Universiteit Gent brengt Joachim De Vos academische kennis naar de praktijk. Hij adviseert wereldwijd bedrijfsleiders, innovatieteams en beleidsmakers over toekomstdenken en scenarioplanning.
Joachim De Vos
Why innovation fails
In 'Why innovation fails' beschrijft De Vos scenario's als een sleutelcomponent van succesvolle innovatiestrategieën. Hij laat zien hoe organisaties door scenariodenken niet alleen beter kunnen anticiperen op toekomstige veranderingen, maar ook actief kunnen bijdragen aan het creëren van wenselijke toekomsten.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
De praktische aanpak
Het opzetten van een scenariotraject vraagt om een zorgvuldige aanpak en begeleiding. Een multidisciplinair team met diverse perspectieven levert de rijkste inzichten op.
Scenarioplanning in de praktijk - ‘Van groot belang voor organisaties’
Peter Streefkerk
Volgens recensent Vincent van der Veen vergt een compleet scenariotraject ongeveer zeven weken: 'Vijf weken voor de workshops en, grofweg twee weken voor de voorbereiding van het algehele traject. Een investering die zich op termijn goed laat terugverdienen.'
SPOTLIGHT: Paul de Ruijter
Paul de Ruijter is een pionier op het gebied van scenario- en strategieontwikkeling in Nederland. Sinds 1992 werkt hij fulltime als begeleider van scenario- en strategieprojecten voor organisaties als de International Energy Agency, Rabobank en de Rijksoverheid.
Meer over Paul de Ruijter
Paul Pietersma
Gerben van den Berg
Het Groot Strategieboek
'Het Groot Strategieboek' van Van den Berg en Pietersma beschrijft scenarioplanning als een essentieel onderdeel van de Strategische Dialoog. Het boek biedt praktische handvatten voor het omgaan met toekomstige onzekerheden en het voorbereiden op verschillende mogelijke ontwikkelingen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Wijzer in de toekomst
Scenario's zijn krachtiger wanneer ze plausibel, relevant én verrassend zijn. Ze moeten de verbeelding prikkelen én geloofwaardig blijven. Een goede scenarioset bevat altijd meerdere, contrasterende toekomstbeelden die een organisatie dwingen om buiten de gebaande paden te denken.
Scenario's en de VUCA-wereld
In een wereld die gekenmerkt wordt door Volatility (vluchtigheid), Uncertainty (onzekerheid), Complexity (complexiteit) en Ambiguity (ambiguïteit) – de zogenaamde VUCA-wereld – worden scenario's steeds belangrijker.
Het onzekerheidsvoordeel - ‘Zet op elke pagina aan tot na- en doordenken’
Dave van Ooijen
Hans Diels introduceert in 'Het onzekerheidsvoordeel' het concept van een 'modulaire strategie': 'Niet één groot strategisch plan, maar een doos met bouwblokken (denk aan een IKEA-kast) met strategische opties waarbij, naar gelang er duidelijker zicht op trends ontstaat, elementen aan het dienstenpakket kunnen worden toegevoegd of weggenomen.'
Studio Visual Steps
Basisboek Excel 2019, 2016 en Office 365 voor gevorderden
Zelfs in praktische toepassingen zoals Excel wordt scenariodenken toegepast. 'Basisboek Excel 2019, 2016 en Office 365 voor gevorderden' wijdt een volledig hoofdstuk aan scenario's en wat-als-analyses, waarmee gebruikers verschillende gegevenssets en uitkomsten kunnen vergelijken en modelleren.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
De coronapandemie, klimaatverandering, geopolitieke spanningen en economische onzekerheid hebben het belang van scenariodenken alleen maar versterkt. Organisaties die al werkten met scenario's waren beter voorbereid op de plotselinge veranderingen.
Wijzer met een scenario
Bertrand Weegenaar
Een bekend historisch voorbeeld van succesvolle scenarioplanning komt van Shell: 'Shell, één van de bedrijven die al vroeg scenarioplanning omarmde, had al vroeg door (begin jaren '70) dat de machthebbers in het Midden-Oosten een wereldwijde boycot overwogen. Dit zou leiden tot de oliecrisis. Voor velen een grote verrassing, maar Shell wist met het scenario dat daarbij ontwikkeld was een grote sprong voorwaarts te maken.'
Klaar om te wenden
Scenario's zijn geen doel op zich, maar een middel om betere beslissingen te nemen. Door regelmatig met scenario's te werken, ontwikkelen organisaties een toekomstgerichte mindset waarbij anticiperen en aanpassen onderdeel worden van de organisatiecultuur.
De toekomst van scenariodenken
Het vak van scenarioplanning blijft zich ontwikkelen. Nieuwe methoden, digitale tools en inzichten uit gedragswetenschap en complexiteitstheorie verrijken het instrumentarium van de toekomstverkenner.
How to Future - 'Een meesterwerk'
Peter van der Wel
Scott Smith en Madeline Ashby beschrijven in 'How to Future' naast de methodiek ook de houding die nodig is: 'Toekomstverkennen is nog steeds een combinatie van een deel wetenschap, een deel ambacht en ook nog eens een snufje kunst. Toekomstverkennen leer je niet zomaar uit een boek. Je leert het vooral door te doen.'
Conclusie: van inzicht naar actie
Scenario's zijn geen wondermiddel en bieden geen garantie voor een succesvolle toekomst. Ze zijn wel een krachtig instrument om systematisch na te denken over wat komen gaat en hoe daarop te anticiperen. De echte waarde ontstaat wanneer inzichten worden vertaald naar concrete acties.
Organisaties die toekomstgericht zijn, bouwen aan een cultuur waarin verkennen, experimenteren en leren centraal staan. Ze ontwikkelen wat experts noemen een 'strategische radar' – het vermogen om vroege signalen op te vangen en tijdig bij te sturen.
In een wereld vol verrassingen en snelle veranderingen zijn niet langer de grootste of sterkste organisaties succesvol, maar degene die zich het beste kunnen aanpassen. Scenariodenken helpt die aanpassingsvermogen systematisch te ontwikkelen.
