Leerstukken van bestuursprocesrecht

Voorwoord / V
Lijst van gebruikte afkortingen / XIII

HOOFDSTUK 1
Aard en wezen van het bestuursprocesrecht / 1
1.1 Inleiding / 1
1.2 Bepalende factoren / 2
1.3 Consequenties / 5
1.3.1 Welke consequenties worden aan het bestaan van die factoren wel verbonden? / 5
1.3.2 Nuancering / 8
1.4 Rechtspolitieke voorkeuren: doelen van het bestuursprocesrecht / 10
1.4.1 Klassieke doelen-discussie: contentieux objectif of contentieux subjectif? / 10
1.4.2 Overige desiderata en andere invloeden / 13
1.4.3 Conclusies / 17
1.5 Nadere analyse: het Nederlandse bestuursprocesrecht en de doelendiscussie / 18
1.5.1 Periode vóór de totstandkoming van de Awb / 18
1.5.2 De Awb / 20
1.5.3 Betekenis van de keuze van ‘rechtsbescherming’ als primaire doelstelling / 23
1.6 Conclusies / 26

HOOFDSTUK 2
Beginselen van behoorlijke rechtspleging en hun relatie tot artikel 6 EVRM / 29
2.1 Inleiding / 29
2.2 Indeling van ‘beginselen’, aan de hand van hun normatieve werking / 29
2.2.1 Grondtrekken; kenmerken; karakteristieken / 31
2.2.2 Normatieve uitgangspunten / 32
2.2.3 Beginselen van behoorlijke rechtspleging / 33
2.2.4 Inrichtingseisen / 34
2.2.5 Goede procesorde / 36
2.3 Welke beginselen zijn te rekenen tot de beginselen van behoorlijke rechtspleging? / 39
2.4 Artikel 6 EVRM: beginselen en inrichtingseisen / 44
2.4.1 Reikwijdte; toepasselijkheid in bestuursrechtelijke zaken / 44
2.4.2 De eisen van artikel 6, eerste lid, EVRM / 47
2.4.3 Welke betekenis hebben de vereisten voor verschillende fasen van een procedure? / 48
2.4.4 De zin van erkenning van beginselen van behoorlijke rechtspleging naast artikel 6 EVRM / 49
2.4.5 Korte nadere bespreking van de eisen die worden gesteld door de beginselen van behoorlijke rechtspleging en/of artikel 6 EVRM / 51
2.5 Conclusies / 57

HOOFDSTUK 3
Belangvereisten / 59
3.1 Belang: één van de toegangsvereisten / 59
3.2 Belangvereisten, waarom eigenlijk? / 62
3.3 Rechtsbelang en procesbelang / 63
3.4 Procesbelang / 63
3.5 Rechtsbelang / 67
3.5.1 Persoonlijk belang / 71
3.5.2 Eigen belang / 76
3.5.3 Rechtstreeks belang / 77
3.5.4 Objectief bepaalbaar: intersubjectief erkend / 96
3.5.5 Actueel belang / 98
3.6 Rechtsbelang van bestuursorganen / 99
3.6.1 Bestuursorgaan of rechtspersoon? / 99
3.6.2 Rechtsbelangvereiste in procedures over besluiten die het betreffende orgaan zelf heeft genomen / 100
3.6.3 Rechtsbelangvereiste in procedures tegen besluiten van een ander bestuursorgaan / 103
3.7 Rechtsbelang van organisaties die opkomen voor een algemeen of collectief belang / 104
3.7.1 Algemene en collectieve belangen / 105
3.7.2 Rechtspersoonlijkheid / 106
3.7.3 Doelstellingen en ‘in het bijzonder’ behartigen / 108
3.7.4 Feitelijke werkzaamheden / 109
3.8 Conclusies / 111

HOOFDSTUK 4
Het speelveld en de deelnemers / 113
4.1 Inleiding / 113
4.2 De buitengrenzen aan de rechtsstrijd / 114
4.3 Beperkingen binnen de buitengrenzen: gepresenteerde punten van geschil / 115
4.3.1 Inleiding / 115
4.3.2 Niet-aangevallen onderdelen / 117
4.3.3 Anderszins buiten de aangevoerde klachten / 119
4.3.4 Conclusies m.b.t. beperkingen binnen de buitengrenzen / 121
4.4 Ambtshalve toetsing / 122
4.4.1 Op ambtshalve door de rechter te hanteren gronden moet gereageerd kunnen worden / 123
4.4.2 Kwesties van openbare orde / 124
4.4.3 Conclusies over ambtshalve toetsing / 137
4.5 Ambtshalve aanvullen van rechtsgronden / 138
4.5.1 Ambtshalve aanvullen van rechtsgronden is het juridisch ‘duiden’ of ‘vertalen’ van aangevoerde gronden / 141
4.5.2 Ook ‘aanvullen van rechtsgronden’: ambtshalve controle van de geldigheid en toepasselijkheid van algemeen verbindende voorschriften / 142
4.6 Standpunt over ambtshalve toetsen en aanvullen van rechtsgronden / 145
4.7 Reformatio in peius / 147
4.7.1 Reformatio in peius: het begrip / 147
4.7.2 Wanneer is sprake van ‘een nadeliger positie’? / 149
4.7.3 Ontwikkeling van de jurisprudentie over de toelaatbaarheid van reformatio in peius vóór de inwerkingtreding van de Awb / 151
4.7.4 Toelaatbaarheid reformatio in peius onder de Awb / 153
4.7.5 Terugkoppeling naar de discussie over de doelen van het bestuursprocesrecht / 161
4.7.6 Conclusies / 161

HOOFDSTUK 5
De goede procesorde / 163
5.1 Inleiding / 163
5.2 Goede procesorde in ruime zin / 169
5.2.1 Niet-aangevochten onderdelen / 169
5.2.2 Nieuwe gronden of argumenten / 175
5.2.3 Nieuwe stukken (‘bewijsfuik’) / 180
5.2.4 Conclusies over nieuwe ‘onderdelen’, ‘gronden en argumenten’ en ‘stukken’ / 182
5.3 Goede procesorde in enge zin / 184
5.3.1 Nieuwe onderdelen, gronden of stukken binnen een bepaalde fase van de procedure / 184
5.3.2 Niet-aangevochten onderdelen / 185
5.3.3 Nieuwe gronden of argumenten / 186

HOOFDSTUK 6
Interacties in de bestuursrechtspleging / 195
6.1 Pragmatische invalshoeken van procesvoering / 195
6.1.1 De bril van interactiviteit: procederen doe je samen / 195
6.1.2 Economisering van de interactieve bestuursrechtspleging / 196
6.2 Goed partijschap / 199
6.2.1 Van rechtersproces naar partijenproces / 199
6.2.2 Ongelijke proceskracht / 200
6.2.3 Partijen in de bezwaarfase / 202
6.2.4 Rechten van partijen / 205
6.2.5 Plichten van partijen / 212
6.3 Faciliterend rechterschap / 221
6.3.1 De rechter en de bezwaarprocedure / 221
6.3.2 Gematigd actieve rol, in drie functies / 223
6.3.3 De rechter en de deskundige / 233
6.3.4 Mondelinge proces-interacties van rechter met partijen / 236
6.3.5 Interne organisatie (kamers en rechters) / 244
6.4 Geschilbeslechting via mediation / 247
6.4.1 Buitenwettelijke mediationlus / 248
6.4.2 Vrijwilligheid / 250

HOOFDSTUK 7
Voorlopige voorzieningen / 253
7.1 Inleiding / 253
7.2 Achtergrond / 253
7.3 De aard van de procedure / 255
7.4 Verband met de primaire doelstellingen van het bestuursprocesrecht / 257
7.5 Randvoorwaarden / 258
7.5.1 Niet bevoegd / 258
7.5.2 Niet-ontvankelijk / 258
7.6 Inhoudelijke beoordeling / 260
7.6.1 Spoed: ontvankelijkheidsvereiste of afwijzingsgrond? / 260
7.6.2 Twee sporen bij de beoordeling: belangenafweging en voorlopig rechtmatigheidsoordeel / 261
7.7 Welke voorzieningen zijn mogelijk? / 268
7.8 ‘Kortsluiting’ en ‘doorpakken’ / 270
7.9 Wettelijke voorzieningen voor uitgestelde werking van bestuursbesluiten / 271
7.9.1 Methoden van opschorting / 271
7.10 Invoeren andere hoofdregel: uitgestelde werking plus opschorting van de werking? / 274
7.10.1 De bezwaarfase / 275
7.10.2 Beroep in eerste aanleg / 277
7.10.3 Hoger beroep / 279
7.11 Geen mogelijkheid van hoger beroep / 282
7.12 Ontkoppeling? / 285
7.12.1 Efficiëntievoordelen / 286
7.12.2 Welke problemen doen zich voor, als gevolg van het (procedurele) connexiteitsvereiste? / 286

HOOFDSTUK 8
Uitspraken en hun gevolgen / 293
8.1 Klassieke hoofdregel: na rechterlijke vernietiging is het bestuursorgaan weer aan zet / 293
8.2 Tegenwoordig uitgangspunt: finale geschilbeslechting / 294
8.2.1 Inleiding / 294
8.2.2 Achtergrond van de klassieke hoofdregel dat na een vernietiging het bestuur weer aan zet is / 295
8.2.3 Klassieke uitzonderingen op de hoofdregel: passeren van gebreken en in stand laten rechtsgevolgen / 296
8.2.4 Eerste principiële omslag: ‘zelf in de zaak te voorzien’ bij één mogelijke uitkomst / 297
8.2.5 Tweede principiële omslag: gebruik bevoegdheid ook toelaatbaar buiten het geval waarin rechtens nog maar één uitkomst mogelijk is / 302
8.2.6 ‘Bestuurlijke lus’, als de rechter geen plaats ziet voor het ‘zelf in de zaak voorzien’ / 305
8.2.7 Informele bestuurlijke lus / 307
8.2.8 Als de situatie zich niet leent voor finale geschilbeslechting / 307
8.2.9 Conclusies / 309
8.3 De situatie na een vernietiging / 311
8.3.1 Inleiding / 311
8.3.2 Consequenties van een ‘kale’ vernietiging voor het bestuursorgaan / 313
8.3.3 Consequenties van een ‘kale’ vernietiging voor andere partijen / 314
8.3.4 Terugkoppeling naar de positie van het bestuursorgaan / 320
8.3.5 Beoordeling van ‘Brummen’ / 320
8.4 Hoger beroep / 325
8.4.1 Inleiding; functies van het hoger beroep / 325
8.4.2 Incidenteel hoger beroep / 329
8.4.3 Conclusies / 336

Lijst van geraadpleegde literatuur / 389
Jurisprudentieregister en overige bronnen / 413
Trefwoordenregister / 435