Ketens van fossiele grondstoffen

Ketens ontward: Inleiding 11
Verantwoording 11 | Broeikasgassen 13 | Grondstoffen als bijrijder van energie? 15 | Afscheid van een verdienmodel 16 | Samenwerking 19 | Ketens 19 | Opzet van het boek 21 | Historische les? 22

DEEL I FOSSIELE GRONDSTOFFEN 23
Delfstoffen en energie: het ontstaan van ‘regimes’ 26 | Vervoer 27 |
Industrialisatie 28
1. Steenkool en de industrie 29
Verenigd door steenkool 29 | Het mijnbedrijf 31 | Steenkool versus olie 33
2. Olie en de industrie 36
De auto als aanjager 36 | De ‘Koninklijke’ en Shell 38 | Verticale integratie 38 | Verknoping en netwerken 41 | Het Midden-Oosten 42 |Shell downstream 43 | Contractors: dienstverlenende bedrijven 44
3. Aardgas, Groningen en de industrie 46
Gasvoorziening lokaal 47 | Een bel aardgas 48 | Technologisch onderzoek en praktische vraagstukken 50 | Energie versus grondstof 50

DEEL II CHEMISCHE INDUSTRIE 55
4. Vroege successen van chemical engineering 59
Gewiekste katalysatoren 60 | Duitsland 61 | Procestechnologie heroverwogen 61 | Nederland 62
5. DSM – expansie en diversificatie 63
Schaalvoordelen en diversificatie 64 | Naar Amerikaans voorbeeld 66 | Terug naar de core business 66 | Specialized Engineering Firms (SEF’s) 67 | De bomen en het bos 68 | Coda 69
6. Shell – upstream en downstream 70
Exploratie en productie van aardolie: upstream 70 | R&D voor downstream 71 | Hycon: decennia aan ontwikkeling 73 | R&D voor diversificatie 74 | Bewolking aan de Blue Sky 75 | Een commodity markt 76 | Wisseling van de wacht 78
7. Proeffabrieken geïllustreerd: DSM en Shell 79
Proeffabrieken DSM 79 | De katalysator als crux 80 | Proeffabrieken
Shell 82 | Doorkraken 84

DEEL III ONDERZOEK EN ONTWIKKELING VOOR WELVAART 87
8. Wetenschappelijk onderwijs en de overheid 91
Vinding en commercie 93 | Het risico van een braindrain 95
9. Proeffabriek: Leren en opschalen 97
Flexibiliteit 99 | De proeffabriek gerecapituleerd 100 | PDP nieuwe stijl: modules 101 | Leren met een PDP 102 | De proeffabriek irrelevant maken? 103 | Realiteit of oefenmodel? 104

DEEL IV KEERZIJDE VAN DE CHEMISCHE MEDAILLE 107
Diffuse milieuproblemen 110
10. Chemie, milieu en controle 112
Afval: de falende keteneconomie 112 | Normen, wetgeving en regulering 114
11. Grenzen aan de groei 115
Slechts één aarde 115 | Grenzen aan de aarde 116 | Systeemdenken 117 | Beperkingen en inventiviteit 118
12. Industrie, groei en draagvermogen 121
Golven van industrialisatie 122 | De mondiale milieubeweging 123 | Draagvermogen als duurzaamheid 125

DEEL V GEKETEND DOOR ‘FOSSIEL’ 129
13. Levenscyclusanalyse en circulariteit 132
LCA toegepast op processen 134 | Eco-ontwerpen 135 | Van LCA naar circulair 135 | Eco-innovaties 136
14. Duurzaamheid: De aarde als een planeet 138
Duurzaamheid versus circulaire economie 139
15. Ketens hernieuwd bezien 142
Critical Raw Materials (CRM’s) 142 | EV’s in verticale ketens: een herhaling van zetten 144

DEEL VI GLOBALISERING 147
16. Globalisering en klimaatverandering 151
Groei door verbranden 152 | Broeikasgassen breed gedefinieerd 154 | Het Akkoord van Parijs 157 | De Green Deal van de Europese Unie 158 | Global North versus Global South 161 | Slaat de biologie terug? 163
17. Globaliserende kennis 166
Uitbesteding en uitholling 167 | Innovatiesystemen 168 | De schaduwkant van groot 169 | Industriële R&D: einde van de groei 170 | Shell Research in de jaren tachtig: stand-by 170 | Het Researchinstituut van DSM: van corporate naar business 172 | DSM: Research en Development werkt – soms 173 | Universiteiten: een spil in Europees beleid 174
18. Industriepolitiek: Clusters 176
Industriepolitiek 176 | Is het Science Park toekomstbestendig? 178 | Coda 180

DEEL VII VERDUURZAMING IN DE INDUSTRIE 181
Routekaarten 184
19. Universele dragers: Elektriciteit en waterstof 188
Veelzijdig waterstof – H2 189 | De magie van elektriciteit 191 | Elektrische clusters 192 | Elektrische installaties 193 | Proefprojecten 194 | Netbeheerder Tennet 195
20. Bouwstenen revisited: Vergassing en pyrolyse 197
Vergassing: de reactor 197 | Vergassing van biomassa 200 | Lange adem 201 | De schaduwkant van biomassa 202 | Vergassing en pyrolyse van kunststoffen 204 | Kunststoffen als grootste gemene deler 205 | Coda 207
21. Het geheim van de smid: Uithoudingsvermogen 208
Avantium en de katalyse 209 | Biomassa: de schone verleidster 212

DEEL VIII PROEVEN VAN TRANSITIE 213
Een janusgezicht 216 | Proeven van grondstoffentransitie 217
22. Proeven van transitie: Clusters aan zee 220
Rotterdam-delta 220 | Grondstoffentransitie in de Rotterdamdelta 221 | Biokerosine 222 | Plant One 223 | Zeeland en Vlaanderen 224 | Biovernieuwbare chemicaliën 225 | Meer van
hetzelfde? 226 | Noordzeekanaal/IJmuiden en Amsterdam 226 | Bottom-up modellering van de broeikasgas-uitstoot 228 | Eemsdelta 228 | Groter dan groot: een elektrolyser van 1 GW 230 | Waterstof en route 231
23. Proeven van transitie: Een cluster ingeklemd 233
Kenniscentrum Brightsite 234 | GroenvermogenNL 236 | Chemelot en de Nieuwe Chemie 237 | Cracker of the Future 239 | Plastic afval en huishoudelijk restafval 241 | Nieuwe kunststof-economie? 241 | Sitech 243 | Opschaling is niet gratis 243

DEEL IX OBSTAKELS EN SCHIJNBEWEGINGEN 245
Bronnen van weerstand 247 | Technologie 249 | Van laboratorium naar fabriek 250
24. Fossiel in de herhaling 252
Barendrecht – Rotterdam 254 | CCS: een vermomde lock-in 256 | Internationale netwerken 259 | CCS: wolf in schaapskleren? 260
25. Geofragmentatie 262
Staat naar markt en vice versa 264
26. Fluïde percentages 266
Tweehonderd kikkers en consensus 266 | Innovatie als toverstaf 268 Routekaart zonder kompas 269 | De massage van klimaatdoelstellingen 270 | Groei of klimaat? 272

Reflectie: Groeiverslaving? 276
Ecomodernisme 279 | Degrowth 281 | Wederopbouw versie 2.0 283

Conclusie: De grondstoffentransitie ontketend? 287
De last van het verleden 289 | Het vertrouwde zichtbaar maken 289

Noten 292
Lijst van afkortingen 334
Bibliografie 340
Verklarende begrippenlijst 346
Dankwoord 357