Omgevingsrecht

Voorwoord bij de zesde druk v
Inhoudsopgave vii
Afkortingen xvi

hfdst 1 Inleiding
1 Wat is omgevingsrecht? 2
2 Omgevingsproblemen 4
3 Ontwikkeling van het omgevingsrecht 7
3.1 Milieuhygiënerecht 7
3.2 Ruimtelijk ordeningsrecht 9
3.3 Waterrecht 10
3.4 Natuurbeschermingsrecht 12
3.5 Omgevingsrecht 13
4 Beginselen van omgevingsrecht 16
5 Wetgeving op het terrein van het omgevingsrecht 18
5.1 Omgevingswetgeving 21
5.2 Milieuwetgeving 23
5.3 Ruimtelijke wetgeving 26
5.4 Waterwetgeving 28
5.5 Natuurbeschermingswetgeving 31
6 Opzet van dit boek 32

hfdst 2 Doorwerking van internationaal en Europees recht in het omgevingsrecht
1 Inleiding 36
2 Doorwerking van het internationale recht in omgevingsrecht 37
2.1 Inleiding 37
2.2 Milieubeginselen voortvloeiend uit internationaal gewoonterecht 38
2.3 Milieuproblematiek in internationale verdragen 40
2.4 Soft law op het gebied van internationaal milieurecht 42
2.5 Milieuproblematiek in internationale jurisprudentie 43
2.6 Doorwerking in het nationale omgevingsrecht 46
2.6.1 Algemeen 46
2.6.2 Directe en indirecte toepassing door de nationale rechter 47
2.6.3 Criteria directe werking internationaalrechtelijke bepalingen 48
3 Doorwerking van het Europese recht in het omgevingsrecht 50
3.1 Inleiding 50
3.2 Grondslagen van het Europese milieurecht 51
3.2.1 Algemeen 51
3.2.2 Integratiebeginsel 53
3.2.3 De milieutitel in het Werkingsverdrag: art. 191-193 54
3.2.4 Interne markt-wetgeving en milieubescherming: art. 114 VWEU 56
3.3 Harmonisatie van nationale milieuwetgeving 57
3.3.1 Algemeen 57
3.3.2 Minimumharmonisatie en verdergaande nationale maatregelen 59
3.4 Interne markt en milieubescherming 61
3.4.1 Algemeen 61
3.4.2 Financiële handelsbelemmeringen: artt. 30 en 110 VWEU 61
3.4.3 Niet-financiële handelsbelemmeringen: artt. 34 en 35 VWEU 63
3.4.4 Vrijheden van kapitaalverkeer en vestiging en ruimtelijke ordening 66
3.4.5 Staatssteun en milieu 68
3.5 Wijzen van doorwerking Europese omgevingsrecht in de nationale rechtsorde 69
3.5.1 Algemeen 69
3.5.2 Directe werking 70
3.5.3 Richtlijnconforme interpretatie 75
3.5.4 Voorrang richtlijnconforme uitleg op directe werking? 78
3.5.5 Staatsaansprakelijkheid wegens schending Unierecht 79
3.6 Rechtsbescherming tegen milieubesluiten van de Unie 80

hfdst 3 Milieueffectrapportage
1 Informatieverstrekking; algemeen 84
2 Milieueffectrapportage; de richtlijnen 85
3 Milieueffectrapportage; het Nederlandse stelsel 87
3.1 De m.e.r.-procedure 88
3.2 De m.e.r.-plichtige besluiten 89
3.3 De drempelwaarden 90
3.4 De inhoud van het MER 91
3.5 De verruimde reikwijdte van m.e.r.-plichtige besluiten 93
3.6 Rechtsbescherming 93
4 M.e.r.-beoordeling 94
5 De m.e.r.-plicht voor plannen 97

hfdst 4 Normen voor omgevingskwaliteit
1 Inleiding 100
2 Europees kader 101
3 Milieukwaliteitseisen; algemene regeling hoofdstuk 5 Wet milieubeheer 102
3.1 Systeem 102
3.2 Verwezenlijking van milieukwaliteitsnormen 105
3.3 Programmatische aanpak 106
4 Externe veiligheid 108
5 Waterkwaliteit 111
6 Luchtkwaliteit 112
7 Geluidhinder 118
7.1 Inleiding 118
7.2 Wet geluidhinder 120
7.3 Wet milieubeheer 122
8 Bodem 122
8.1 Inleiding 122
8.2 Het voorkomen en bestrijden van nieuwe verontreiniging 123
8.3 Sanering van bestaande verontreinigingen 123
9 Afwijken van milieukwaliteitsnormen 125
9.1 De Interimwet stad-en-milieubenadering 125
9.2 Crisis-en herstelwet 127

hfdst 5 Plannen
1 Inleiding 130
2 Europees kader 131
3 Milieubeleidsplannen 133
3.1 Algemeen 133
3.2 Totstandkoming 135
4 Ruimtelijke plannen: structuurvisies 136
4.1 Algemeen 136
4.2 Totstandkoming 137
5 Waterplannen 138
5.1 Algemeen 138
5.2 Strategische waterplannen 138
5.2.1 Het nationale waterplan 138
5.2.2 Het regionale waterplan 140
5.2.3 Totstandkoming van strategische waterplannen 140
5.3 Beheerplannen 141
5.3.1 Totstandkoming rijksbeheerplan 141
5.3.2 Totstandkoming beheerplannen van het waterschapsbestuur 142
5.4 Waterplannen en de implementatie van de Krw en Ror 142
6 Plannen voor de natuur 144
6.1 Algemeen 144
6.2 Wet natuurbescherming: de natuurvisie 144
7 De juridische betekenis van plannen 146
8 Afstemming van beleidsplannen 149
8.1 Algemeen 149
8.2 Afstemmingsregelingen 149
8.3 Omgevingsbeleidsplan 152

hfdst 6 Regulering van activiteiten
1 Inleiding 154
2 Europees kader 154
3 Wabo 156
3.1 Achtergrond van de omgevingsvergunning 156
3.2 Reikwijdte van de omgevingsvergunning 158
3.3 Bevoegd gezag 160
3.4 Advies en verklaring van geen bedenkingen 162
3.5 Normadressaat van de omgevingsvergunning 166
3.6 Deelvergunning 167
3.7 Gefaseerde vergunningverlening 172
3.8 Wijzigen of intrekken van de omgevingsvergunning 173
3.9 Duur van de omgevingsvergunning 176
3.10 Toetsingskaders en inhoud van de omgevingsvergunning 177
3.11 Procedures voor de omgevingsvergunning 179
3.11.1 De aanvraag 179
3.11.2 Bibob 181
3.11.3 Coördinatie en aanhouding 181
3.11.4 De reguliere voorbereidingsprocedure 183
3.11.5 Uitgebreide voorbereidingsprocedure 187
4 Milieu 190
4.1 Inleiding 190
4.2 Het begrip inrichting 190
4.3 Algemene regels 193
4.4 Omgevingsvergunning voor een inrichting 200
4.4.1 Vergunningplichtige inrichtingen 201
4.4.2 Verschillende soorten vergunningen 204
4.4.3 Verschillende veranderingen/verschillende regimes 205
4.4.4 Toetsingskader omgevingsvergunning voor een inrichting 208
4.4.5 Vergunningvoorschriften omgevingsvergunning voor een inrichting 218
4.4.6 Wijziging of intrekking van de omgevingsvergunning voor een inrichting 220
4.5 Omgevingsvergunning beperkte milieutoets 222
4.6 Provinciale milieuverordening 224
5 Ruimtelijke ordening 225
5.1 Inleiding 225
5.2 Het bestemmingsplan 227
5.2.1 Algemeen 227
5.2.2 Bestemmingen ten behoeve van een goede ruimtelijke ordening 228
5.2.3 Regels met het oog op de aan de grond gegeven bestemmingen 233
5.2.4 Milieu en milieunormen in het bestemmingsplan 241
5.2.5 Juridische betekenis van het bestemmingsplan 247
5.2.6 Begrenzing plangebied en soorten bestemmingsplannen 248
5.2.7 Flexibiliteit binnen het bestemmingsplan 248
5.2.8 Totstandkoming en rechtsbescherming bestemmingsplan 253
5.2.9 Actualiseringsplicht 260
5.3 Grondexploitatieplan 261
5.4 De beheersverordening 264
5.5 Inpassingsplannen en rijksbestemmingsplannen 266
5.6 Bovengemeentelijke sturing: algemene regels en planologische aanwijzing 268
5.6.1 Inleiding 268
5.6.2 Algemene regels 269
5.6.2.1 Instructieregels gericht tot lagere overheden (art. 4.1 lid 1 en 4.3 lid 1 Wro) 269
5.6.2.2 Extern werkende regels (art. 4.1 lid 3 en 4.3 lid 3 Wro) 271
5.6.3 De proactieve planologische aanwijzing 273
5.6.4 Reactieve aanwijzing 275
5.7 Voorbereidingsbescherming 277
5.7.1 Inleiding 277
5.7.2 Het voorbereidingsbesluit 277
5.7.3 Voorbereidingsbescherming van rechtswege 281
5.7.4 Doorbreking van de aanhoudingsplicht 282
5.8 Afwijken van het planologische regime bij omgevingsvergunning 282
5.8.1 Verbod behoudens omgevingsvergunning 282
5.8.2 Bij omgevingsvergunning afwijken van bestemmingsplan en beheersverordening 283
5.8.3 Afwijken van regels in een exploitatieplan 288
5.8.4 Afwijken van extern werkende algemene regels in een provinciale verordening of amvb 288
5.8.5 Afwijken van regels in een voorbereidingsbesluit 288
5.9 Omgevingsvergunning voor het bouwen 289
5.9.1 Verbod om te bouwen zonder omgevingsvergunning 289
5.9.2 Vergunningsvrije bouwwerken 291
5.9.3 Toetsingskader omgevingsvergunning voor het bouwen 292
5.9.4 Voorschriften aan de omgevingsvergunning voor het bouwen 296
5.10 Algemene regels voor bouwwerken 297
5.10.1 Bouwbesluit 2012 298
5.10.2 Bouwverordening 298
5.10.3 Verbod om zonder omgevingsvergunning gebouwde bouwwerken in stand te laten 299
5.10.4 Zorgplicht ten aanzien van bouwwerken en open terreinen 299
5.11 Omgevingsvergunning voor het uitvoeren van werken en werkzaamheden 300
5.12 Aanhoudingsplichten aanvraag omgevingsvergunning voor het bouwen en het uitvoeren van werken en werkzaamheden 301
5.12.1 De aanhoudingsplicht 301
5.12.2 Doorbreking van de aanhoudingsplicht 303
5.12.3 Beslissen op aangehouden aanvragen nadat aanhoudingsplicht is vervallen 303
5.13 Intrekking van de omgevingsvergunning voor het bouwen en het uitvoeren van werken en werkzaamheden 304
6 Natuur 304
6.1 Inleiding 304
6.2 Bescherming van gebieden 306
6.2.1 Aanwijzing van Natura 2000-gebieden 308
6.2.2 Beheerplan 311
6.2.3 De Natura 2000-vergunning 313
6.2.3 Beoordelingskader voor Natura 2000-vergunningen 315
6.2.4. Vergunningvrije projecten 323
6.2.4.1 Programmatische aanpak stikstof 325
6.2.5 Beoordeling van plannen 327
6.3 Soortenbescherming 328
6.3.1 Beschermde dier- en plantensoorten 329
6.3.2 Verboden ten aanzien van beschermde dieren plantensoorten 330
6.3.3 Vrijstellingen en ontheffingen 333
7 Water 337
7.1 Inleiding: hoofdlijnen waterrecht 337
7.1.1 Waterschapswet 338
7.1.2 Waterwet 338
7.2 Regulering van handelingen in watersystemen 343
7.2.1 Inleiding 343
7.2.2 Regulering van handelingen in watersystemen op grond van de Waterwet 344
7.2.2.1 Lozingen op oppervlaktewater en rioolwaterzuiveringsinstallatie 344
7.2.2.2 Verontreinigende handelingen in het zeegebied (art. 6.3 Wtw) 348
7.2.2.3 Grondwateronttrekkingen en -infiltraties (art. 6.4 en art. 6.5 sub b Wtw) 349
7.2.2.4 Inbreng en onttrekking van (rijks)oppervlaktewater (art. 6.5 sub a Wtw) 350
7.2.2.5 Gebruiken van rijkswaterstaatswerken (art. 6.5 sub c Wtw) 351
7.2.3 Regulering van handelingen in watersystemen op grond van de Waterschapswet 353
7.3 De watervergunning 355
7.3.1 Inleiding 355
7.3.2 Algemene bepalingen watervergunning 355
7.3.2.1 Eén bevoegd gezag 356
7.3.2.2 Toetsingskader watervergunning 356
7.3.2.3 Voorschriften en beperkingen aan de watervergunning 360
7.3.2.4 Wijzigen, aanvullen of intrekken watervergunning 360
7.3.2.5 Aanvullend belangenkader 361
7.3.2.6 Bijzondere bepalingen met betrekking tot verontreiniging 361
7.3.2.7 Totstandkoming en rechtsbescherming watervergunning 362
8 Coördinatie 363
8.1 Inleiding 363
8.2 Coördinatieregeling omgevingsvergunning en watervergunning 365
8.3 Coördinatieregeling hoofdstuk 14 Wm 366
8.4 Coördinatieregeling Awb voor samenhangende besluiten 367
8.5 Coördinatieregelingen Wro 369
8.6 Projectuitvoeringsbesluit (Crisis- en herstelwet) 371

hfdst 7 Handhaving, rechtsbescherming en interbestuurlijk toezicht
1 Inleiding 378
2 Europees kader 378
2.1 Europees kader handhaving 378
2.2 Europees kader rechtsbescherming 381
3 Bestuursrechtelijke handhaving 385
3.1 Inleiding 385
3.2 Handhaving 385
3.2.1 Awb 385
3.2.2 Wabo 388
3.3 Toezicht op de naleving van omgevingsrechtelijke regels 390
3.4 Bestuursrechtelijke sancties 394
3.4.1 Inleiding 394
3.4.2 Handhaven of gedogen 395
3.4.3 Bestuurlijke sancties in de Awb 397
3.4.3.1 Last onder bestuursdwang 397
3.4.3.2 Last onder dwangsom 400
3.4.3.3 Intrekking van een vergunning 404
3.4.4 Bepalingen over bestuurlijke sancties in de Wabo 404
3.5 Interbestuurlijk toezicht op de uitvoering en handhaving 406
4 Strafrechtelijke handhaving 407
4.1 Wet economische delicten 407
4.2 Het commune milieustrafrecht 409
5 Privaatrechtelijke handhaving 409
5.1 Inleiding 409
5.2 Overheid vs. burger 409
5.3 Burger vs. burger/bedrijf 410
5.4 Burger vs. overheid 411
6 Rechtsbescherming 411
6.1 Inleiding 411
6.2 Belanghebbende-begrip 412
6.3 Toepassing onderdelenfuik art. 6:13 Awb in het omgevingsrecht 417
6.4 Crisis- en herstelwet en Wet aanpassing bestuursprocesrecht 418
7 Interbestuurlijk toezicht 422
7.1 Inleiding 422
7.2 De gerevitaliseerde schorsings- en vernietigingsbevoegdheid 423
7.3 De gerevitaliseerde taakverwaarlozingsregeling 427

hfdst 8 Omgevingswet
1 Achtergrond 432
2 Hoofdlijnen Omgevingswet 435
2.2 Omgevingswaarden 436
2.3 Omgevingsvisie en programma 437
2.4 Doorwerkingsinstrumenten: instructieregels en instructies 439
2.4.1 Instructieregels 439
2.4.2 Instructies 441
2.5 Regulering van activiteiten in de fysieke omgeving 442
2.5.1 Rijksregels 443
2.5.2 Decentrale regels 445
2.5.1 Omgevingsplan 445
2.5.2 Omgevingsverordening 454
2.5.3 Waterschapsverordening 455
2.6 Omgevingsvergunning 456
2.7 Projectbesluit 458

Literatuur 464
Trefwoordenregister 498