Pesten op school

1 Pesten: definitie, prevalentie, verloop en problematiek 13
1.1 Inleiding 13
1.2 Wat is pesten? 13
1.3 Vormen van pesten 14
1.4 Prevalentie 15
1.5 Sekseverschillen 18
1.6 Leeftijds- en cohortverschillen 19
1.7 Consistentie van pestrollen in verschillende settings 20
1.8 Longitudinale studies: stabiliteit van pestrollen en ontwikkelingstrajecten 20
1.9 Problemen: antecedenten en consequenties van pesten 24
1.10 Cyberpesten (Katrien Van Cleemput en Heidi Vandebosch) 28
1.11 Samenvatting en conclusie 31
1.12 Literatuur 32

2 Meten van gedrag in pestsituaties 39
2.1 Inleiding 39
2.2 Observaties 40
2.3 Zelfrapportage (self-report) 42
2.4 Rapportage door leeftijdgenoten (peer report) 43
2.5 Oordelen van leerkrachten en ouders 46
2.6 Interviews 47
2.7 Dagboeken 48
2.8 Een vergelijking van methoden 49
2.9 Onderzoek bij individuele leerlingen 51
2.10 Ethische kwesties en anonimiteit 52
2.11 Samenvatting 53
2.12 Literatuur 54

3 Verklaren en voorspellen van gedrag in pestsituaties 57
3.1 Inleiding 57
3.2 Theory of mind 60
3.3 Sociale-informatieverwerkingstheorie 61
3.4 Theorieën over morele ontwikkeling 64
3.5 Hechtingstheorie 66
3.6 Sociaallerentheorie 67
3.7 ‘Resource control’-theorie 69
3.8 ‘Social Identity’- theorie 70
3.9 Beslissingsmodellen voor verdedigend gedrag (Jeroen Pronk) 71
3.10 Risicofactoren voor betrokkenheid bij pesten 73
3.11 Samenvatting 76
3.12 Literatuur 77

4 Pesten als groepsproces 83
4.1 Inleiding 83
4.2 Een rolbenadering bij pesten 83
4.3 De evaluatie van pesten in de context van de groep 88
4.4 Dyades in de groep: wederzijdse relaties tussen slachtoffers, daders en verdedigers 91
4.5 Doelen en opbrengsten van pesten 93
4.6 Samenvatting en conclusie 95
4.7 Literatuur 96

5 De rol van de omgeving: gezin en school 99
5.1 Inleiding 99
5.2 Het gezin 99
5.3 De school 106
5.4 Het belang van gezin en school en implicaties voor interventie 110
5.5 Samenvatting 112
5.6 Literatuur 113

6 Interventie en interventieonderzoek 117
6.1 Inleiding 117
6.2 Wat is een interventie? 117
6.3 Het interventiespectrum 118
6.4 Noodzaak van effectonderzoek 122
6.5 Effectonderzoek: de vijf W’s 123
6.6 Eisen aan de interventie: duidelijk beschreven, toepasbaar in de praktijk en theoretisch onderbouwd (‘Wat?’) 123
6.7 Eisen aan effectonderzoek: interne en externe validiteit 125
6.8 Uitkomsten van interventieonderzoek (‘Werkt?’) 128
6.9 Moderatoren (‘Wanneer’ en ‘Voor wie’) 134
6.10 Mediatoren (‘Waarom’) 134
6.11 Kosteneffectiviteit 137
6.12 Erkenning van interventies door de Erkenningscommissie Interventies 138
6.13 Samenvatting en advies 139
6.14 Literatuur 139

7 Schoolbrede interventieprogramma’s 143
7.1 Inleiding 143
7.2 Prima – een schoolbreed antipestprogramma voor basisscholen (Minne Fekkes en Theo Paulussen) 144
7.3 Het KiVa-antipestprogramma: de cruciale rol van de groep (Gijs Huitsing en René Veenstra) 149
7.4 Kanjertraining: een schoolbrede interventie voor een veilig klimaat op school (Lilian Vliek en Annemieke Oudman) 155
7.5 De Vreedzame School (Leo Pauw) 160
7.6 Meta-analyses van schoolprogramma’s tegen pesten (Marjolijn Vermande) 165
7.7 Samenvatting 170
7.8 Literatuur 171

8 Interventies op het niveau van de klas 175
8.1 Inleiding 175
8.2 Taakspel: een effectief programma voor klassenmanagement (Pol van Lier, Hans Koot en Marjon ten Heggeler) 176
8.3 Het PAD-leerplan: een programma ter bevordering van sociale en emotionele competentie (Evelien Gooren, Pol van Lier, Hans Koot en Kees van Overveld) 179
8.4 Friendly AT TAC: de ontwikkeling van een digitale educatieve game tegen cyberpesten (Heidi Vandebosch, Karolien Poels en Katrien Van Cleemput) 182
8.5 Mediatie door leerkracht en leerlingen (Gerbert Haselager en Elisabeth Wiersma) 186
8.6 Samenvatting 191
8.7 Literatuur 191

9 Interventies gericht op leerlingen of hun ouders 195
9.1 Inleiding 195
9.2 Plezier op School: een zomercursus om de sociale competentie van aanstaande brugklassers te verhogen (Saskia Mulder, Marleen Faber en Marcel van Aken) 196
9.3 Sta Sterk Training: een selectieve interventie voor slachtoffers en buitenstaanders (Jeroen Pronk) 200
9.4 Alles Kidzzz: een individuele interventie op de basisschool voor leerlingen met gedragsproblemen (Sabine Stoltz en Monique van Londen) 204
9.5 Ik kies voor Zelfcontrole: een preventieve interventie voor kinderen met gedragsproblemen (Juliette Liber, Gerly de Boo en Pier Prins) 208