Voorwoord
1 Geschiedenis en ontwikkeling
1.1 Inleiding
1.1.1 Inleidende opmerkingen
1.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
1.2 1951-1965: De oprichtingsfase – ‘Nooit meer oorlog’
1.2.1 De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal
1.2.2 Naar drie gemeenschappen
1.3 1965-1985: Eurosclerose
1.3.1 De lege stoel crisis en het Akkoord van Luxemburg (1965-1966): inertie
1.3.2 Een actief Hof van Justitie en Europees Parlement
1.4 1985-2004: De jubeljaren?
1.4.1 Europese Akte (1986)
1.4.2 Verdrag van Maastricht (1992)
1.4.3 Verdrag van Amsterdam (1997), Verdrag van Nice (2001) en verdere uitbreiding van de EU
1.5 2004-nu: Van crisis naar crisis
1.5.1 Het Grondwettelijk Verdrag afgewezen
1.5.2 Verdrag van Lissabon en de crises daarna
1.6 Ter afsluiting
2 De instellingen van de Europese Unie
2.1 Inleiding
2.1.1 Inleidende opmerkingen
2.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
2.2 De Europese Raad
2.2.1 Inrichting
2.2.2 Algemene rol en bevoegdheden
2.3 De Raad van Ministers
2.3.1 Inrichting
2.3.2 Algemene rol en bevoegdheden
2.4 De Europese Commissie
2.4.1 Inrichting
2.4.2 Algemene rol en bevoegdheden
2.5 Het Europees Parlement
2.5.1 Inrichting
2.5.2 Algemene rol en bevoegdheden
2.6 Het Hof van Justitie
2.6.1 Inrichting
2.6.2 Algemene rol en bevoegdheden
2.7 De Europese Rekenkamer en de Europese Centrale Bank
2.7.1 Inrichting
2.7.2 Algemene rol en bevoegdheden
2.8 Ter afsluiting
3 Rechtsbronnen, besluitvorming en wetgevingsprocedures
3.1 Inleiding
3.1.1 Inleidende opmerkingen
3.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
3.2 Primair EU-recht
3.2.1 Basisverdragen
3.2.2 Wijzigingsverdragen
3.2.3 Toetredingsverdragen
3.2.4 Protocollen
3.2.5 Algemene beginselen en fundamentele rechten
3.3 Internationale overeenkomsten
3.4 Secundair EU-recht
3.4.1 Verordeningen
3.4.2 Richtlijnen
3.4.3 Besluiten
3.5 Soft law
3.6 Besluitvorming binnen de instellingen
3.6.1 Besluitvorming in de Europese Raad
3.6.2 Besluitvorming in de Raad van Ministers
3.6.3 Besluitvorming in de Europese Commissie
3.6.4 Besluitvorming in het Europees Parlement
3.6.5 Besluitvorming in overige instellingen, organen, bureaus, autoriteiten en agentschappen
3.7 Wetgevingsprocedures
3.7.1 Gewone wetgevingsprocedure
3.7.2 Bijzondere wetgevingsprocedures
3.8 Niet-wetgevingsprocedures
3.9 Voorwaarden voor geldigheid
3.9.1 Toereikende en correcte rechtsbasis
3.9.2 Geen strijd met hoger recht
3.9.3 Toereikende motivatie
3.9.4 Publicatie
3.9.5 Subsidiariteit
3.9.6 Proportionaliteit
3.10 Ter afsluiting
4 De doorwerking van Europees recht
4.1 Inleiding
4.1.1 Inleidende opmerkingen
4.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
4.2 Voorrang
4.2.1 Inleiding
4.2.2 Voorrang van EU-recht
4.3 Directe werking
4.3.1 Inleiding
4.3.2 Voorwaarden voor directe werking
4.3.3 Verticale en horizontale directe werking
4.3.4 Richtlijnen en directe werking
4.3.4.1 Bijkomende voorwaarden
4.3.4.2 Horizontale, verticale en omgekeerd verticale directe werking van richtlijnen
4.4 Conforme interpretatie
4.4.1 Inleiding
4.4.2 Grenzen aan conforme interpretatie
4.5 Staatsaansprakelijkheid
4.5.1 Inleiding
4.5.2 Voorwaarden van staatsaansprakelijkheid
4.5.2.1 Toekenning van rechten
4.5.2.2 Voldoende gekwalificeerde schending
4.5.2.3 Causaal verband
4.6 Ter afsluiting
5 Rechtsbescherming en handhaving
5.1 Inleiding
5.1.1 Inleidende opmerkingen
5.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
5.2 Artikel 19 VEU: handhaving, rechtsbescherming en de taakverdeling tussen het Hof en nationale rechters
5.3 De prejudiciële procedure
5.3.1 Het belang van de procedure voor de Europese én de nationale rechtsorde
5.3.2 Uitleggings- en geldigheidsvragen
5.3.3 De bevoegdheid van nationale rechters om vragen te stellen
5.3.4 De bevoegdheid van het Hof en de ontvankelijkheid van vragen
5.3.5 De bevoegdheid en verplichting van nationale rechters
5.3.6 Uitzonderingen op de verwijzingsplicht bij uitleggingsvragen: CILFIT
5.3.7 De verplichting voor lagere rechters om geldigheidsvragen te stellen: Foto-Frost
5.3.8 Einduitspraak door nationale rechter
5.3.9 De taakverdeling tussen het Hof en de nationale rechter
5.4 Procedures bij het Hof van Justitie
5.4.1 Beroep wegens niet-nakoming
5.4.1.1 Initiatief bij de Europese Commissie als hoedster van de Verdragen
5.4.1.2 De vier fases
5.4.1.3 De twee vereisten voor een schending
5.4.1.4 De consequenties van een schending en het opleggen van boetes
5.4.1.5 Inbreukprocedure op initiatief van lidstaten (art. 259 VWEU)
5.4.2 Beroep tot nietigverklaring
5.4.2.1 Termijn
5.4.2.2 Aan te vechten handelingen
5.4.2.3 Gronden van beroep
5.4.2.4 Beroepsgerechtigden
5.5 Ter afsluiting
6 Algemene beginselen van marktintegratie
6.1 Inleiding
6.1.1 Inleidende opmerkingen
6.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
6.2 Vormen van marktintegratie
6.2.1 Uitgangspunten
6.2.2 De verschillende fases van economische integratie
6.2.3 Vormen van economische integratie in de EU
6.3 Integratiemethoden
6.3.1 Negatieve en positieve integratie
6.3.1.1 Negatieve integratie
6.3.1.2 Positieve integratie
6.3.2 De verhouding tussen negatieve en positieve integratie
6.4 Ter afsluiting
7 Vrij verkeer van goederen
7.1 Inleiding
7.1.1 Inleidende opmerkingen
7.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
7.2 Toepasselijkheid van de Verdragsbepalingen inzake de vier fundamentele vrijheden
7.2.1 Grensoverschrijdend element
7.2.2 Omgekeerde discriminatie
7.3 Het begrip ‘goed’ in de zin van het VWEU
7.4 Belemmeringen
7.4.1 Oorzaken van belemmeringen van het vrije verkeer
7.4.2 Typen belemmeringen van het vrije verkeer van goederen
7.5 Tarifaire belemmeringen
7.5.1 Inleidende opmerkingen
7.5.2 Artikel 30 VWEU
7.5.2.1 In- en uitvoerrechten
7.5.2.2 Heffingen van gelijke werking
7.5.3 Artikel 110 VWEU
7.6 Non-tarifaire belemmeringen
7.6.1 Inleidende opmerkingen
7.6.2 Kwantitatieve in- en uitvoerbeperkingen
7.6.3 Maatregelen van gelijke werking in de zin van artikel 35 VWEU
7.6.4 Maatregelen van gelijke werking in de zin van artikel 34 VWEU
7.6.4.1 Het arrest Dassonville
7.6.4.2 Het arrest Cassis de Dijon
Maatregelen met onderscheid
Maatregelen zonder onderscheid
Wederzijdse erkenning/aanvaarding
Implicaties van het arrest Cassis de Dijon
7.6.4.3 Het arrest Keck en Mithouard
Achtergrond en arrest
Logica achter het arrest Keck en Mithouard
7.6.4.4 Het arrest Commissie/Italië
7.7 Rechtvaardigingsgronden
7.7.1 Inleidende opmerkingen
7.7.2 Artikel 36 VWEU
7.7.3 Dwingende vereisten van algemeen belang (rule of reason)
7.8 Ter afsluiting
8 Vrij verkeer van personen en diensten
8.1 Inleiding
8.1.1 Inleidende opmerkingen
8.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
8.2 De begunstigden van het vrije verkeer van personen en diensten
8.2.1 Burger van de Unie
8.2.2 EU-vennootschappen
8.2.3 Ontwikkeling van het EU-burgerschap
8.2.4 Economisch actieve burgers (marktburgers)
8.2.4.1 Het vrije verkeer van werknemers
8.2.4.2 De vrijheid van vestiging
8.2.4.3 Het vrije verkeer van diensten
8.3 Migratierechten
8.3.1 Inleidende opmerkingen
8.3.2 De migratierechten van burgers van de Unie onder Richtlijn 2004/38/EG
8.3.2.1 Reisrechten
8.3.2.2 Verblijfsrechten
8.3.2.3 Familieleden
8.3.3 Rechtvaardigingsgronden
8.3.3.1 Verblijf van maximaal drie maanden
8.3.3.2 Verblijf langer dan drie maanden en korter dan vijf jaar
8.3.3.3 Verblijf van vijf jaar en langer
8.4 Markttoegangsrechten
8.4.1 Inleidende opmerkingen
8.4.2 De markttoegangsrechten van burgers van de Unie en EU-vennootschappen
8.4.3 Rechtvaardigingsgronden
8.4.3.1 Inleidende opmerkingen
8.4.3.2 Verdragsexcepties
8.4.3.3 Dwingende vereisten van algemeen belang (rule of reason)
8.5 Ter afsluiting
9 Mededingingsrecht
9.1 Inleiding
9.1.1 Inleidende opmerkingen
9.1.2 Opzet van dit hoofdstuk
9.2 Doelstellingen en opzet van het Europese mededingingsrecht
9.2.1 Doelstellingen
9.2.2 Begrip onderneming
Extraterritoriale toepassing van het Europees mededingingsrecht
9.2.3 Het systeem van het mededingingsrecht
9.2.4 Afbakening van de relevante markt
9.3 De ‘pijlers’ van het mededingingsrecht
9.3.1 Kartelverbod: artikel 101 VWEU
9.3.1.1 Het verbod van artikel 101 lid 1 VWEU
Afspraken tussen ondernemingen
Mededingingsbeperking
Handel tussen de lidstaten
9.3.1.2 Uitzonderingen op het kartelverbod
Groepsvrijstellingen
De wettelijke uitzonderingsgrond van artikel 101 lid 3 VWEU
9.3.2 Verbod om misbruik te maken van een economische machtspositie
9.3.2.1 Afbakening van de relevante markt
9.3.2.2 Economische machtspositie
9.3.2.3 Misbruik
9.3.2.4 Tussenstaatse handel
9.3.3 Concentratietoezicht
9.3.3.1 Toepasselijkheid van de Concentratieverordening
Concentratie
Omzetdrempels
Het beginsel van one stop shop
9.3.3.2 Beoordeling van de concentratie
9.3.4 Handhaving van de Europese mededingingsregels
9.3.4.1 Publieke handhaving
9.3.4.2 Private handhaving
9.3.5 De verhouding tussen het Europese en nationale mededingingsrecht
9.4 Overheid en mededinging
9.4.1 Het systeem van het EU-regime voor overheid en mededinging
9.4.2 Staatssteun
9.4.2.1 Verbod
9.4.2.2 Uitzonderingen
9.4.2.3 Handhaving van de EU-staatssteunregels
9.5 Ter afsluiting
10 De staat van de Unie: verworvenheden en uitdagingen
10.1 Inleiding
10.2 So, what has the Union ever done for us?
10.3 De uitdijende Europese publieke sfeer: knelpunten en risico’s
10.4 Rechtsinstrumenten en procedures: enkele positieve trends
10.5 Klimaatmaatregelen en de Green Deal: op weg naar een duurzame toekomst?
10.6 De concurrentie op de interne markt in beweging: actuele ontwikkelingen en uitdagingen
10.7 Rechtsstatelijke achteruitgang in de EU: een indringend ‘hoofdpijndossier’
10.8 Ter afsluiting
Jurisprudentieregister
Trefwoordenregister
