1 Algemene inleiding: wat is strafrecht? 15
1.1 Inleiding 15
1.2 Strafrecht: begripsvorming 16
1.2.1 Materieel en formeel strafrecht 16
1.2.2 Commuun en bijzonder strafrecht 17
1.2.3 Wat is strafrecht? 18
1.3 Doel van het Nederlandse strafrecht: handhaving door middel van leedtoevoeging 18
1.3.1 Handhaving van rechtsnormen 19
1.3.2 Strafrechtstheorieën 20
1.3.3 Geweldsmonopolie bij de overheid: het voorkomen van eigenrichting 22
1.3.4 De ultimum remedium-gedachte 23
1.4 Het legaliteitsbeginsel 24
1.5 Samenvatting en conclusie 27
2 Materieel strafrecht: de structuur van het strafbare feit 29
2.1 Inleiding 29
2.2 Vier voorwaarden voor strafbaarheid 30
2.2.1 De eerste voorwaarde: de menselijke gedraging 30
2.2.2 De tweede voorwaarde: delictsomschrijving 31
2.2.3 De derde voorwaarde: wederrechtelijkheid 33
2.2.4 De vierde voorwaarde: aan schuld te wijten 34
2.3 Bestanddelen en elementen 35
2.4 Delictsvormen 37
2.4.1 Formele/materiële delicten 37
2.4.2 Commissie-/omissiedelicten 38
2.4.3 Gekwalificeerde en geprivilegieerde delicten 39
2.5 Misdrijven en overtredingen 40
2.6 Samenvatting en conclusie 42
3 Materieel strafrecht: opzet en schuld 45
3.1 Inleiding 45
3.2 Opzet (dolus) 46
3.2.1 Oogmerk 46
3.2.2 Opzet bij zekerheidsbewustzijn 48
3.2.3 Voorwaardelijk opzet 49
3.3 Schuld (culpa) 53
3.3.1 Wat is schuld? 53
3.3.2 Bewuste schuld 55
3.3.3 Onbewuste schuld 57
3.3.4 Schuld in roekeloosheid 59
3.4 Culpa in causa 61
3.5 Samenvatting en conclusie 62
4 Materieel strafrecht: causaliteit 67
4.1 Inleiding 67
4.2 Het causaal verband 68
4.2.1 De conditio sine qua non 68
4.2.2 De leer van de causa proxima 69
4.2.3 De leer van de ‘redelijke voorzienbaarheid’ 70
4.2.4 De leer van de ‘redelijke toerekening’ 71
4.3 Het belang van causaliteit 73
4.3.1 Materiële delicten en opzet 73
4.3.2 Materiële delicten en schuld 74
4.4 Samenvatting en conclusie 75
5 Materieel strafrecht: inperking strafbaarheid (strafuitsluitingsgronden) 77
5.1 Inleiding 77
5.2 Strafuitsluitingsgronden 78
5.3 Rechtvaardigingsgronden 80
5.3.1 Overmacht (rechtvaardigende noodtoestand) 80
5.3.2 Noodweer 81
5.3.3 Het wettelijke voorschrift 82
5.3.4 Het bevoegd gegeven ambtelijk bevel 83
5.3.5 Ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid 84
5.4 Schulduitsluitingsgronden 85
5.4.1 Ontoereken(ingsvat)baarheid 86
5.4.2 Overmacht (psychische overmacht) 87
5.4.3 Noodweerexces 88
5.4.4 Het onbevoegd gegeven ambtelijk bevel 89
5.4.5 Afwezigheid van alle schuld (AVAS) 90
5.5 Aanvullende voorwaarden voor strafuitsluitingsgronden: proportionaliteit en subsidiariteit 92
5.5.1 Proportionaliteit 92
5.5.2 Subsidiariteit 92
5.6 Samenvatting en conclusies 94
6 Materieel strafrecht: uitbreiding strafbaarheid 97
6.1 Inleiding 98
6.2 Uitbreiding strafbaarheid I: poging en voorbereiding 98
6.2.1 Poging 99
6.2.2 Voorbereiding 101
6.2.3 Vrijwillige terugtred 105
6.2.4 Strafbare poging en voorbereiding: de sanctienorm 106
6.3 Uitbreiding strafbaarheid II: plegen en deelneming 107
6.3.1 Pleger 108
6.3.2 Doen pleger 108
6.3.3 Uitlokker 110
6.3.4 Medepleger 111
6.3.5 Medeplichtigheid 115
6.4 Uitbreiding strafbaarheid III: van natuurlijke persoon tot rechtspersoon 119
6.4.1 Strafbaarheid van rechtspersonen 119
6.4.2 Opdracht- en feitelijk leidinggevers (van een rechtspersoon) 122
6.4.3 Functioneel daderschap 124
6.5 Samenvatting en conclusies 125
7 Formeel strafrecht: inleiding en hoofdrolspelers in het strafprocesrecht 129
7.1 Inleiding 129
7.2 Het strafprocesrecht 130
7.2.1 Gematigd accusatoire procesvoering 130
7.2.2 Doelen van het strafprocesrecht 131
7.2.3 Bronnen van het Nederlandse strafprocesrecht 132
7.3 Hoofdrolspelers in het strafprocesrecht: de verdachte, het Openbaar Ministerie, de politie, de rechter en de advocaat 134
7.3.1 De verdachte 134
7.3.2 De bepaling van artikel 129 Sv 137
7.3.3 Rechten van de verdachte 138
7.3.4 Het Openbaar Ministerie en de officier van justitie 144
7.3.5 Politie(ambtenaren) 146
7.3.6 De rechter 149
7.3.7 De advocaat 151
7.4 Samenvatting en conclusie 152
8 Formeel strafrecht: de strafprocedure (opsporing, vervolging en berechting) 155
8.1 Inleiding 155
8.2 Voorbereidend onderzoek 156
8.2.1 Personen met opsporing belast 157
8.2.2 Aanvang opsporing 159
8.2.3 Opsporingsbevoegdheden 160
8.2.4 Controlebevoegdheden 162
8.3 De vervolging 164
8.3.1 Opportuniteitsbeginsel 165
8.3.2 Vervolgen en seponeren 167
8.3.3 Vervolging niet mogelijk 170
8.3.4 Bezwaar tegen de vervolging 171
8.3.5 Beklag over (niet verdere) vervolging 172
8.3.6 Vervolging door middel van de strafbeschikking 174
8.4 De berechting en tenuitvoerlegging 175
8.4.1 De berechting: onderzoek ter terechtzitting, beraadslaging en uitspraak 175
8.4.2 Aanvang onderzoek ter terechtzitting en gevolgen opportuniteitsbeginsel 176
8.5 Samenvatting en conclusie 177
9 Formeel strafrecht: dwangmiddelen 181
9.1 Inleiding 181
9.2 Vrijheidsbenemende dwangmiddelen 181
9.2.1 Het algemene systeem van gronden, gevallen, subject en bevoegde instantie 182
9.2.2 Staande houden en aanhouding (op heterdaad) 184
9.2.3 Ophouden voor onderzoek 189
9.2.4 De inverzekeringstelling 193
9.2.5 De voorlopige hechtenis 196
9.3 Inbeslagneming en doorzoeken, onderzoek aan kleding en persoon, binnentreding en DNA-onderzoek 205
9.3.1 Inbeslagneming en doorzoeking 206
9.3.2 Binnentreden 216
9.3.3 Onderzoek kleding en aan en in het lichaam 222
9.3.4 DNA-onderzoek 225
9.4 Bijzondere opsporingsbevoegdheden 233
9.4.1 Het eerste domein: titel IVa 234
9.4.2 Het tweede domein: titel V 235
9.4.3 Een georganiseerd verband 235
9.4.4 Het derde domein: titel VB 237
9.4.5 Algemene regels voor de inzet van bijzondere opsporingsbevoegdheden 237
9.5 Samenvatting en conclusie 239
10 Formeel strafrecht: de berechting I (dagvaarding) 241
10.1 Inleiding 241
10.2 De dagvaarding 241
10.2.1 Vier functies van een dagvaarding 243
10.3 De persoonsduidingsfunctie van de dagvaarding 243
10.3.1 Uitreiking van de dagvaarding 244
10.3.2 Het betekenen van de dagvaarding 244
10.3.3 De termijn van dagvaarden 245
10.4 De oproepingsfunctie van de dagvaarding 245
10.4.1 Absolute bevoegdheid 246
10.4.2 Relatieve bevoegdheid 248
10.5 De beschuldigingsfunctie van de dagvaarding: de tenlastelegging 251
10.5.1 Inhoudelijke vereisten tenlastelegging (feit, tijd en plaats) 252
10.5.2 De tenlastelegging moet voldoende feitelijk zijn 254
10.5.3 De tenlastelegging mag niet innerlijk tegenstrijdig zijn 255
10.5.4 De tenlastelegging moet ook de wettelijke voorschriften van het feit vermelden 256
10.6 De wettelijke informatiefunctie van de dagvaarding 256
10.7 Wijzigen en/of aanvullen van de dagvaarding 258
10.7.1 Het wijzigen van de tenlastelegging 259
10.7.2 Het aanvullen van de tenlastelegging 260
10.8 Samenvatting en conclusie 261
11 Formeel strafrecht: de berechting II (het onderzoek ter terechtzitting) 265
11.1 Inleiding 265
11.2 Het begin van het onderzoek ter terechtzitting 266
11.2.1 Uitroepen van de zaak, personalia, cautie, verwijdering 266
11.2.2 Verstekverlening 267
11.2.3 Preliminaire verweren 270
11.2.4 Voordracht van de zaak 270
11.3 Verhoor tijdens het onderzoek ter terechtzitting 271
11.3.1 Het verhoor van de verdachte 271
11.3.2 De getuige 272
11.3.3 Het verhoor van de getuige 276
11.3.4 Het deskundigenverhoor 281
11.3.5 Het slachtoffer en de benadeelde partij 284
11.4 Requisitoir, pleidooi, re- en dupliek en laatste woord 287
11.4.1 Het requisitoir 287
11.4.2 Het pleidooi 288
11.4.3 Re- en dupliek 289
11.4.4 Het laatste woord van de verdachte 289
11.5 Onderbreking, schorsing en sluiting onderzoek ter terechtzitting 291
11.6 Samenvatting en conclusies 293
12 Formeel strafrecht: de berechting III (beslissingsmodel 348/350) 297
12.1 Inleiding 297
12.2 De vier vragen van artikel 348 Sv 298
12.2.1 De eerste vraag van artikel 348 Sv: geldige dagvaarding 298
12.2.2 De tweede vraag van artikel 348 Sv: bevoegde rechter 299
12.2.3 De derde vraag van artikel 348 Sv: ontvankelijkheid officier van justitie 300
12.2.4 De vierde vraag van artikel 348 Sv: schorsing van de vervolging 303
12.2.5 Gevolgen beantwoording formele vragen artikel 348 Sv 304
12.3 De vier vragen van artikel 350 Sv 305
12.3.1 De eerste vraag van artikel 350 Sv: bewijsvraag 306
12.3.2 De tweede vraag van artikel 350 Sv: kwalificatievraag 309
12.3.3 De derde vraag van artikel 350 Sv: strafbaarheidsvraag 309
12.3.4 Gevolgen beantwoording vragen van artikel 350 Sv 310
12.3.5 Delictsomschrijving waar wederrechtelijkheid of schuld een bestanddeel vormen 311
12.4 Vormverzuimen in het voorbereidend onderzoek 314
12.4.1 Vormverzuimen tijdens het voorbereidend onderzoek 314
12.4.2 Sancties met betrekking tot vormverzuimen 315
12.4.3 Gevolgen sancties wegens vormverzuim op beslissingsmodel 348/350 Sv 320
12.5 Samenvatting en conclusie 321
13 Formeel strafrecht: motiveren en rechtsmiddelen 325
13.1 Inleiding 325
13.2 Motiveren van beslissingen 326
13.2.1 Waarom motiveren? 326
13.2.2 Vermelden en/of motiveren van beslissingen 327
13.2.3 Vermelden en motiveren bij toepassing beslissingsmodel 348/350 Sv 327
13.3 Gewone rechtsmiddelen I: hoger beroep 330
13.3.1 Wanneer hoger beroep? 331
13.3.2 Termijnen van hoger beroep 333
13.3.3 Beslissing(en) in hoger beroep 334
13.4 Gewone rechtsmiddelen II: beroep in cassatie 334
13.4.1 Wanneer beroep in cassatie? 334
13.4.2 Termijn cassatieberoep 336
13.4.3 Beslissing(en) in beroep in cassatie 336
13.5 Buitengewone rechtsmiddelen 336
13.5.1 Cassatie in het belang der wet 337
13.5.2 Herziening 337
13.5.3 Wanneer herziening? 338
13.5.4 Beslissing(en) bij herziening 340
13.6 Samenvatting en conclusie 340
14 Materieel strafrecht: sancties 343
14.1 Inleiding 343
14.1.1 Onderscheid straf en maatregel 344
14.2 Straffen 344
14.2.1 Hoofdstraffen 345
14.2.2 Bijkomende straffen 348
14.2.3 Het rechterlijk pardon 349
14.3 Maatregelen 350
14.3.1 Onttrekking aan het verkeer 351
14.3.2 Ontneming wederrechtelijk verkregen voordeel 353
14.3.3 Schadevergoedingsmaatregel 355
14.3.4 Plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis 356
14.3.5 Terbeschikkingstelling 357
14.3.6 Plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders 360
14.3.7 Oplegging vrijheidsbeperkende maatregel 361
14.4 Jeugdstrafrecht 362
14.4.1 Jeugdstrafrecht: de ondergrens 362
14.4.2 Jeugdstrafrecht: de bovengrens 363
14.4.3 Toepassing volwassenenstrafrecht ondanks ‘jeugdige’ leeftijd 363
14.4.4 Toepassing jeugdstrafrecht ondanks ‘volwassen’ leeftijd 364
14.5 Samenvatting en conclusie 366
Trefwoordenregister 369
