Als het moeilijk wordt in samenwerking zijn we snel geneigd om een schuldige aan te wijzen: het team dat niet functioneert, de directie die onvoldoende leiding geeft, de ‘onmogelijke’ medewerker, die toch beter een andere baan kan zoeken. Ook hebben we snel een oplossing in gedachten: een cultuurtraject, teamontwikkeling of coaching van die ene medewerker. Deze oplossingen zijn lang niet altijd effectief omdat de dynamiek van de organisatie vaak onvoldoende begrepen is.
In Systeemdenken in de praktijk leer je door een andere bril naar je eigen organisatie te kijken. Met een systemische blik zie je de organisatie als een levend systeem van relaties met een eigen dynamiek en gedragspatronen.
Gedrag heeft geen begin. Dit is een belangrijk uitgangspunt van het systeemdenken, waarin het gebruikelijke lineair-causale oorzaak-gevolg-denken wordt vervangen door een circulair-causale gedachtegang. Systemisch kijken biedt de mogelijkheid om te ontsnappen aan de discussie over de schuldvraag. In plaats daarvan wordt dat wat er gaande is geduid in patronen met een ontschuldigend karakter, namelijk: hoe meer de een... des te meer de ander, en hoe meer de ander...des te meer de een.... Dit nieuwe inzicht en verhaal geven ruimte aan ieders goede bedoelingen en biedt alle betrokkenen de kans om zich opnieuw tot elkaar te verhouden.
In Systeemdenken in de praktijk beschrijven we toepassingen van systeemdenken in onze praktijk van organisatieadvies. Zo laten we zien hoe, bij een verstoorde verhouding, het tekenen en bevragen van het netwerk van betrekkingen helpt om ieder te laten inzien in welke interactiepatronen ze terecht zijn gekomen en hun gedrag te verklaren. We maken duidelijk dat ‘beliefsystems’, de eigen kijk op de werkelijkheid, het gedrag beïnvloedt en daarmee goede samenwerking in de weg kan staan. Ook geven we voorbeelden van hoe je het systeem kunt bevragen o.a. door aandacht te schenken aan omstandigheden in de context die het systeem onder druk hebben gezet, oog te hebben voor verwarrende signalen die aan de organisatie als systeem worden gegeven (paradoxen) en door bedoeling, gedrag en effect te scheiden.
In zes hoofdstukken komen diverse toepassingsmogelijkheden aan bod. Zo wordt uitgelegd hoe je systeemdenken kunt toepassen bij individuele coaching, maar ook bij de begeleiding van een team in conflict. Aan de hand van een casus waarin de raad van bestuur werd begeleid bij een ‘cultuurverandering’ wordt duidelijk wat de invloed is van paradoxale opdrachten op het gedrag van medewerkers en de onderlinge verhoudingen. Ook wordt met een systemische blik gereflecteerd op een mediationopdracht. We beschrijven de samenwerking binnen een ziekenhuis en geven concrete voorbeelden van de onmacht van dokters en hun collega’s om samen te werken en korte praktijkvoorbeelden uit onze begeleiding, waarin we nieuwe ordening en balans brachten. In het laatste hoofdstuk wordt de werkwijze nog eens stapsgewijs toegelicht en mogelijke interventies beschreven.
Het is een praktisch, makkelijk leesbaar boek, wat wegens groot succes nu in een geheel herziene druk uitkomt met twee compleet nieuwe hoofdstukken.
Annet van den Hoek is co-owner van 10W40 adviseurs. Ze schreef Systeemdenken in de praktijk samen met Marijke Spanjersberg, Esther Veldhuijzen van Zanten en Roos van Wingerden
