1. Durf te kiezen. Omgaan met risico’s betekent scherpe keuzes durven maken, ondanks onzekerheid. Oorzaken en gevolgen van risico’s zijn zelden met 100% zekerheid vast te stellen. Het is daarom van belang om tijdig de stopknop in te drukken. Dan eindigt verder onderzoek naar de risico’s en wordt gekozen wat te doen, óf niet te doen. Dit altijd op basis van de doelen die de risico’s kunnen bedreigen.
2. Beperk onderzoek. Deze tip heeft twee betekenissen en sluit aan op de voorgaande. Geef enerzijds van elk onderzoek, bijvoorbeeld een marktverkenning, de beperkingen aan. Welke vragen worden niet beantwoord, wat zijn de aannames, en dergelijke. De tweede beperking betreft de omvang van onderzoek. Niet zelden zijn onzekerheden niet te verkleinen door meer onderzoek, wel door scherpe(re) keuzes. Dit kan veel geld besparen.
3. Denk in cirkels. Slim omgaan met risico’s heeft veel weg van de bekende Deming-cyclus voor kwaliteitsmanagement: plan – do – check – act. Risico’s zijn dynamisch, omdat oorzaken, gevolgen en vooral de percepties erop veranderen. Daarom betekent slim omgaan met risico’s het regelmatig doorlopen van de Deming-cirkel. Kwaliteitsrisico’s zijn voor veel organisaties overigens risico’s van belang, zodat het mes aan twee kanten snijdt.
4. Ga ontwikkelen. Risicogestuurd werken past niet in een strak geregisseerd plan van aanpak. Het is vooral een kwestie van leren doen, risico’s zichtbaar maken, zo nodig maatregelen kiezen en die dan ook uitvoeren. Zoals de Amerikanen zeggen: ‘It works bij working on it’. Wel is het essentieel om regelmatig even stil te staan en te beoordelen of het werkt. Zo ja, ga door. Zo nee, pas het aan.
5. Organiseer flexibiliteit. Dit is een vereiste voor het voorgaande. Dat gaat alleen als werkprocessen en procedures eenvoudig kunnen worden aangepast, daar waar ze risicogestuurd werken frustreren in plaats van bevorderen. Hierbij helpt het om, paradoxaal, flexibiliteit te formaliseren.
6. Onderken interactie. Evenals veel andere gebeurtenissen zijn optredende risico’s zelden te verklaren uit ‘één oorzaak – één gevolg’ relaties. Wederzijdse interactie van meerdere oorzaken en gevolgen passen meer bij de realiteit. Meervoudige oorzaak – gevolg relaties kunnen helpen om structuur aan te brengen en daarmee besluitvorming over omgaan met risico’s te ondersteunen. Het blijft daarbij zaak om ze als vereenvoudigingen van de werkelijkheid te zien.
7. Accepteer verspilling. Oké, iets genuanceerder, accepteer kleine verspilling. Efficiëntie is de norm in veel organisaties. Minder mensen moeten meer doen. Dit maakt organisaties kwetsbaar, zoals je gevoeliger wordt voor griep na een periode te weinig slaap. Iets meer (over)capaciteit aanhouden maakt organisaties weerbaarder om met het onverwachte om te gaan. En niet zelden zijn optredende risico’s onverwacht.
8. Merk afwijkingen op. Veel opgetreden risico’s blijken, na analyse achteraf, al de nodige waarschuwingssignalen te hebben afgegeven. Die signalen zijn destijds niet opgevangen, of er is niet naar gehandeld. Terwijl dat de gevolgen van het risico zou hebben kunnen beperken, of soms zelfs het optreden van het risico had kunnen voorkomen. Opmerkzaamheid ten aanzien van afwijkingen, op basis van kennis en ervaring, hoort daarom bij risicogestuurd werken.
9. Beperk de gevolgen. Twee hoofdsmaken voor omgaan met risico’s zijn het beperken van de kans van optreden of de gevolgen. Vaak wordt de laatstgenoemde optie vergeten en wordt heel veel geld gestoken in het nog kleiner maken van een al kleine kans. Het overwegen van gevolgreductie kan hierbij helpen. Dit is bijvoorbeeld in toenemende mate het geval op het gebied van ICT-risico’s.
10. Weet het niet. We hebben in onze opleidingen geleerd om te weten, in plaats van om niet (zeker) te weten. Vooral in technisch-georiënteerde organisaties is deze houding vaak dominant. Bij risicogestuurd werken is de erkenning het niet (helemaal) te weten een teken van kracht, in plaats van zwakte. Slim omgaan met risico’s start met niet zeker weten.
Martin van Staveren helpt managers en professionals in organisaties met het ontwikkelen van risicogestuurd werken. Dit om organisatiedoelen ondanks risico’s te kunnen realiseren. Hij is auteur van Risicogestuurd werken in de praktijk.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
